जताततै नक्सलबारी

तुहिएको सपनाको कुनै गन्ध हुन्छ कि हुँदैन ? धेरैले सपाट उत्तर दिनेछन्, सपनाको कुनै गन्ध हुँदैन । कसैलाई लाग्न सक्छ यो प्रश्न आफैंमा सिजोपनिक छ ।

आक्रोशले उमालेको कफी

कम्तीमा ८ घन्टा काम, ८ घन्टा आराम र ८ घन्टा किताब र कफीलाई दिने सुबिस्ता सबैलाई पुगोस् भन्नका लागि मसँग नेपाली र अंग्रेजी दुईटा भाषा छन् । शासकहरूसँग कति नाले बन्दुक छन् ?

Saturday, December 22, 2018

बौद्धिकताको बोन्साई

उज्ज्वल प्रसाईं /

काठमाडौँ — भीमराव अम्बेडकरको भाषण ‘एन्हाइलिएसन अफ कास्ट’ पुस्तकका रूपमा प्रकाशित छ । पुस्तकको पछिल्लो संस्करणको भूमिकामा अरून्धती रोयको घतलाग्दो वाक्य छ, ‘धेरैजसो क्रान्तिको सुरुवात अध्ययनबाट भएको छ ।’

गणतन्त्र नेपालको उदय क्रान्तिको परिणाम मान्ने हो भने त्यस क्रान्तिको जगमा अध्ययनको भूमिका देखिन्छ । वैचारिक एवं सैद्धान्तिक अध्ययनको त्यस्तो महत्तालाई नगन्य तुल्याउने प्रयत्न भइरहनु वर्तमानको त्रासदी हो । त्यो सम्भवत: प्रतिक्रान्तिको द्योतक पनि हो ।

गणतन्त्रलाई संस्थागत गर्न गणतान्त्रिक चेतनाको सम्बद्र्धन जरुरी हुन्छ । कुनै कुल, क्षेत्र, सम्प्रदाय वा परिवारमा खास लिङ्गसहित जन्मेका कारण श्रेष्ठता दाबी गर्नु राजतन्त्र स्वीकार्नु हो । नश्लीय राष्ट्रवाद पनि गणतन्त्र विरोधी विचारधारा हो । कुनै व्यक्ति राजा हुनु वा नहुनु मात्रले गणतन्त्र सुनिश्चित गर्दैन ।

राजतन्त्रीय मूल्य एवं सो चेतनाबाट वशिभुत कर्मप्रधान रहेसम्म कुनै पनि व्यवस्था गणतन्त्र हुनसक्दैन । क्रान्तिको उपलब्धिका रूपमा संस्थागत गर्न खोजिएको यो व्यवस्थाको चुरो नष्ट गरेपछि के संस्थागत हुन्छ ? प्रतिक्रान्ति ।

नेपालको सार्वजनिक चासोमा आएका तीन विषयले गणतन्त्रको मर्ममा घात भएको पुष्टि हुन्छ । नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) का अध्यक्षद्वयले स्थायी कमिटीमा पेस गरेको प्रतिवेदन, नेपाली कांग्रेसको महासमितिमा प्रदर्शित प्रहसन र नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पछिल्ला निर्णयले गणतान्त्रिक मूल्य विघटन गर्न खोजेका छन् । साथै ती सबैमा बौद्धिकताको विरोध छ ।

मोदी पछ्याउँदै ओली

उज्ज्वल प्रसाईं /

काठमाडौँ — उभ्याउन खोज्यौ सबैभन्दा अग्लो सालिक, त्यो सबैभन्दा एक्लो ठहरियो ।– मानस फिराक भट्टचार्जी सत्ताधारी भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) भारतको इतिहासलाई हिन्दुवादी संकथनका रूपमा पुनर्लेखन गर्न चाहन्छ ।

आफ्नो राजनीतिक विचारधारा अनुकूल हुने नायकको खोजी गर्दा उसले सरदार बल्लभभाइ पटेल फेला पार्‍यो । मोहनदास करमचन्द गान्धी, जवाहरलाल नेहरू र भीमराव अम्बेडकर जस्ता हिजो स्थापित नायकलाई पुड्को देखाउन उसले पटेललाई १८२ मिटर अग्लो बनाइदियो ।

संसारको सबैभन्दा अग्लो शालिक भनिएको पटेलको सो मूर्तिलाई ‘द स्ट्याचु अफ युनिटी’ अर्थात ‘एकताको प्रतीक’ भनियो । खासमा त्यो भाजपाको राष्ट्रवादी अहंकार हो । मोदीले सन् २०१० मा शिलान्यास गरेको सो मूर्तिको अनावरण भाजपा अनुकूल रचिएको खर्चिलो राजनीतिक तमासा हो । ठूला स्पेक्टेल (तमासा) रचेर जनता भुलाउन माहिर नेता हुन्, मोदी । पटेलको मूर्ति त्यही भुलभुलैया–राजनीतिको पछिल्लो कडी हो ।

ह्यामानको त्यो फलामे पटेलको छायामा ७५ हजार जीवित आदिवासी किसान छन् । नर्मदा नदी किनारमा ठडिएको त्यो कृत्रिम मान्छेले आफ्नो जमिन, पानी एवं प्राकृतिक सम्पदा नष्ट गरेकामा उनीहरू रुष्ट छन् । गरिब किसानका हजारौं दु:खलाई नजरअन्दाज गर्दै गुजरात सरकारले त्यो फलामे मूर्तिमा २,३८९ करोड भारु लगानी गर्‍यो । अहिले प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको विरोधमा त्यहाँका गरिब किसान आन्दोलित छन् ।

आधारभूत तहका जनताबाट पटेललाई खोसेर हिन्दुवादी खोपीको नेता बनाउन खोजियो । सामान्य नागरिकबाट कटेर बतासमा कवाज खेल्न खोज्ने शासकहरू अन्तत: एक्ला हुन्छन् । कवि भट्टचार्जीले इंगित गरेझैं त्यो अग्लो शालिक हजारौं किसान र सिमान्तकृत आदिवासीबाट कटेर विलकुल एक्लो उभिनेछ । जसको काँध चढेर सत्तामा पुग्यो, उसैलाई बिर्सेर अकाशिने शासक अन्तत: कतै शून्यमा एक्लो र परित्यक्त घुम्नेछ । जनताबाट खोसिएका पटेलसँगै कुनै दिन मोदीहरू पनि पक्कै एक्लिनेछन् ।

पत्रुले काम चलाउने कि नयाँ बनाउने ?

उज्ज्वल प्रसाई /

शिक्षक–विद्यार्थी सम्बन्धलाई निरस व्यापारिक लेनदेनमा रुपान्तरण गर्नु पत्रु चीजबीज बेच्ने पसलको दलालीका लागि ठीकै होला, शिक्षाको मूल्य भने जोगिदैंन – शिव विश्वनाथन, भारतीय समाजशास्त्री  ।

अर्काले बनाएको बाटो छिचोल्न तयार हुने वा आँफैले नयाँ बाटो पहिल्याउने ? मौजुद संसारमा मिसिएर यथास्थितिको पहरेदारी गर्ने वा आँफै परिवर्तनको अभियन्ता बन्ने ? यी प्रश्नहरु सतहमा सामान्य देखिन्छन् । धेरै मन्थन नगरी यसै भन्दिन सकिन्छ, ‘नयाँ बाटो पहिल्याउने ।’ वा फिस्स हाँस्दै कोही जवाफी बन्न सक्छ, ‘अरुले गरेकै काम त किन दोहो¥याउने ? जीवनलाई नयाँ आयाम दिने !’ भन्न जति सजिलो छ, प्रमाणित गर्न त्यो भन्दा दोब्बर हम्मे ।

यी प्रश्नहरु हाम्रो विश्व दृष्टिकोण एवं सो अनुसार हाम्रो बचाईसँग सम्बन्धित छन् । यी प्रश्नमा गहिरो चिन्तन गर्नेले हाम्रो हुर्काई साथै हामीले आर्जन गरेको शिक्षाबारे सोच्नु पर्नेछ । आँफू बाँचेको समाज, सो समाजको आर्थिक एवं साँस्कृतिक संरचना लगायत प्रश्नका ठूलो लहरो सँगै तानिएर अघिल्तिर आउनेछन् । सहजै जवाफ दिइएका प्रश्नहरु अन्ततः प्रश्नकै भूमरी सृजना गर्ने औजार बन्नेछन् ।

हामी कसरी हुर्कियौं वा अहिले हाम्रा बालबालिका कसरी हुर्किँदैछन् भन्ने प्रश्नबारे अरु कुनै मौकामा छलफल गरौंला । अहिले भने हाम्रो औपचारिक शिक्षा सम्बन्धी छलफलका लागि केही अवधारणागत प्रश्न उठाउन मनासिव होला ।

मेरो ठम्याइमा हाम्रो औपचारिक शिक्षाले लिएको सबैभन्दा ठूलो उद्देश्य नै मौजुद संसारको सामना गर्ने सामथ्र्य भएका मानिसको निर्माण हो । पहिल्यै कसैले खनिदिएका बाटामा दह्रोसँग उभिएर पाइला चाल्न सक्ने बनाउनुलाई शिक्षाको ठूलो सफलता मानिन्छ । कारण, हाम्रो शिक्षा उत्तरको ठेली हो, प्रश्न उब्जाउने ब्याड होइन । सतहमा नदेखिएका वा पत्ता नलागेका समस्याको पहिचान गर्ने शिल्प होइन, अरुले नै औँल्याएको समस्या र समाधानका भारी बोक्ने भरिया हो । शन्देह होइन, आस्थाको खेती गर्नु शिक्षाको उच्चतम सफलता मानिन्छ । यथास्थिति माथि आस्था, स्थापित शक्ति–संरचना माथि आस्था । चाहे ति जतिसुकै समस्याग्रस्त किन नहुन् स्थापित सत्यलाई बलियो बनाउने अनुसारक (कन्फर्मिष्ट) हरु निर्माण गर्छ हाम्रो शिक्षाले । केही अपवाद भने अवश्य होलान् ।

ओलीपन्थको अपूरो आलोचना

उज्ज्वल प्रसाईं/ 

काठमाडौँ — कान्तिपुरको यही पृष्ठमा गत बुधबार नेकपा नेता घनश्याम भुसालले ‘कसरी बाँच्छ, कम्युनिष्ट पार्टी ?’ शीर्षकमा लेख लेखे । पार्टी नेतृत्वले धारण गरेको नर्सिसस्को बेजोड आलोचना लेखको सबभन्दा बलियो पक्ष हो । स्टालिनवादी नेतृत्वको आलोचना गर्नसक्ने हिम्मत देखाउनु सानो उपलब्धि होइन ।

त्यति हिम्मत गरेकामा सरकार एवं पार्टी नेतृत्वबाट दिक्दार भएका सबैले भूसाललाई धन्यवाद दिए । लेखन शिल्पको तारिफ गर्नेहरू पनि कम छैनन् ।

प्रचण्ड नेतृत्वको माओवादी एमालेमा विलय भएपछि बनेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) वामपन्थी पार्टी होइन । तर कतिपय कमजोरी सच्याए यो असल बन्न सक्छ भन्ने भूसालको दाबी छ । त्यसका लागि अहिले धारण गरेको नर्सिसस्को रूप परिवर्तन गरेर फिनिक्स बन्नुपर्नेमा उनले जोड दिएका छन् ।

भूसालको यो फिनिक्समय कल्पना सुन्दा आनन्दमयी लाग्छ । यथार्थको कटुता कल्पनाभन्दा जब्बर छ । त्यो जब्बरपना बुझाउन नर्सिसस्को विम्बले पुग्दैन । उनको मिठो कल्पनालाई वास्तविकतामा बदल्न नदिन नेकपा अध्यक्षद्वय हदैसम्म कटिबद्ध छन् । ती अध्यक्षलाई साथ दिन पेट्रन–क्लाइन्ट सम्बन्धमा जेलिएको विशाल पार्टी–संरचना उत्तिकै प्रतिबद्ध छ ।

त्यो सपना, यो यथार्थ

 उज्ज्वल प्रसाईं / 

सपना समताको थियो । आश्वासन गणतान्त्रिक मूल्य स्थापनाको थियो । बदलिएको राज्य संरचनामा कोही कसैको मालिक हुँदैन भनियो । नेपाल अब पुरानो रहँदैन भनियो । नयाँ नेपालका महागाथा रचियो । संविधान जारी गर्दा दाबी थियो, यो जनताले लेखेको संविधान हो । संविधानको कार्यान्वयन गर्दाको जिरह थियो, नयाँ नेपाल हिँड्ने लोकतान्त्रिक गोरेटो यही हो । सपना र यथार्थको फरक भयानक देखियो ।

शासक र शासितको बलियो श्रेणी रचियो । शासक उँचो स्थानमा बसेको छ, शासित घुँडा टेकेर याचक मुद्रामा छ । सत्तासीन विजित छ, शासित लाचार देखिन्छ । संविधानत: संघीय गणतन्त्र नेपाल भनिएको मुलुकमा गणतान्त्रिक मूल्यको निर्मम स्खलन प्रदर्शित गरियो । स्खलनको यो रूप खुलस्त देखाउने अवसर दसैँ रोजियो ।

असत्यमाथि सत्यको विजय भनेर दसैँको महिमामण्डन गरिन्छ । सत्ताले मञ्चन गरेको दसैँ–तमासालाई सत्यको विजय मान्ने हो भने पञ्चायती मूल्य सत्य ठहरिन्छ । एक भेष, एक भूषा, एक भाषा एवं एक संस्कृतिको राइँदाइँ चल्ने शासन पञ्चायती व्यवस्था हो । सत्ताको पटांगिनीमा दसैँभरि उही एक भेष, एक भाषा, एक संस्कृतिको भड्किलो रवाफ प्रदर्शित गरियो । अर्थात्, सोही एकलाई विजित सत्य ठहर गरियो ।

यो समयको त्रासदी यति हो– आधारभूत तहका जनताका प्रतिनिधि दाबी गर्ने कम्युनिस्ट स्कुलमा हुर्किएका गणतन्त्र नेपालका राष्ट्रपति एवं प्रधानमन्त्री दुवैले पञ्चायती मूल्यलाई औपचारिक घोषणा एवं व्यवहारबाट सदर गरे ।

ओ दार्जिलिङ !

उज्जवल प्रसाई / 

काठमाडौँ — दार्जिलिंगे साहित्यकार रामलाल अधिकारीले झापाको बाहुनडाँगीमा आयोजित साहित्यिक कार्यक्रममा भने, ‘हामीलाई पारिका लेखक नभन्नु  । हिउँदमा स्याप्पै सुकिजाने मेची खोलोले हामीलाई कसरी छुट्याउन सक्छ ? हामी सबै नेपाली लेखक हौं  ।

अधिकारी रहेनन्, मेची खोलो छँदैछ । बगरमा धमिला सीमास्तम्भ उभिएकै छन् । ती स्तम्भहरू बेलाकुबेला हाम्रा राजनीतिक विवादका अप्ठ्यारा विम्ब बनिरहेकै छन् । सिमानावारिको कञ्चनजंघा एफएममा दार्जिलिङ लक्षित कार्यक्रमको नाम ‘सिमानापारि’ छँदैछ ।

राजनीतिक सिमानाले ठूलो अर्थ राख्छ । सुदूर भविष्यमा सबै सिमाना नामेट भए अर्कै कुरा, नत्र सिमानाले मान्छेका पहिचान निर्माण गर्छन्, आपसी सम्बन्ध परिभाषित गर्छन् । सिमाना राजनीतिक हो र त्यो कृत्रिम हो । त्यसको प्रभाव भने यति गहिरो छ कि हामीलाई त्यो कुनै स्वयम्भू संरचना प्रतित हुन्छ । सिमाना बेगरको दुनियाँको परिकल्पना बरु दुरुह र अप्राकृतिक भान हुन्छ ।

साहित्यिक माहोलले निबन्धकार अधिकारीलाई भावुक बनायो । कम्तीमा नेपाली साहित्यमा कृत्रिम सिमानाको उपादेयता धेरै नखोजौं भन्न चाहे । कल्पना सुखद थियो, यथार्थका आफ्नै दु:ख छन् ।

भोको मान्छे, किताब समाऊ

- उज्ज्वल प्रसाईं / 

पढन्तेहरु असल हुन्छन् । कसैले यस्तो ठोकुवा गरोस्, उसलाई गलत साबित गर्न खराब पढन्तेहरुको लामो सूची बनाउन बेर लाग्दैन । खराब र असल सापेक्षित अवधारणा हुन् । यहाँ त निर्दोष रंगसमेत खराब र असलमा विभाजित छन् । मोहनदास करमचन्द गान्धी पढन्ते थिए, सधैँ असल भएनन् । खास राजनीतिक संकथन निर्माणका लागि उनी महात्मा बनाइएका हुन् । एडोल्फ हिटलरले जे गरे, आर्जित ‘ज्ञान’ मा आधारित हिंस्रक दुस्साहस गरे । उनका असल पक्ष खोज्नेहरु अझै छन् । असल वा खराबको सर्वमान्य परिभाषा बनेको छैन ।

हिटलरबारे किताब पढेका वा होलोकस्टसम्बन्धी सिनेमा हेरेकाले उनलाई खराब देखेका हुन सक्छन् । मैले त्यस्ता धेरै पढालेखा पनि भेटेँ, जसले उँचो स्वरमा भने, ‘यहाँ हिटलरजस्तो शासक चाहिएको छ । नत्र यो समाज कहिल्यै बन्दैन ।’ आफूमाथि शासन गर्न सन् १९४५ मै आत्महत्या गरेको तानाशाहको पुनरागमन होस् भन्ने मान्छेको उपस्थिति भइन्जेल हिटलर खराब मानिसको सर्वमान्य मानक हुँदैन । त्यसो त, स्टालिनका खराब मात्रै देख्ने वा उनको आलोचना सहन नसक्ने दुवै थरी समूह छँदैछन् । हिटलरको आवश्यकता महसुस गर्ने ‘बौद्धिक’ नेता, सरकारी अधिकृत, सक्रिय पत्रकार साथै नाम चलेका लेखक ठाउँठाउँमा भेटेपछि इमान्सिपेसन (मुक्ति) र पठनबारे सोच्न जरुरी लाग्यो ।

तमासे राज्य

उज्ज्वल प्रसाईं / 

काठमाडौँ — अमेरिकी मानवशास्त्री क्लिफोर्ड गिर्जले उन्नाइसौं शताब्दीको बाली राज्यलाई ‘थिएटर स्टेट’ अर्थात् तमासे राज्य भने । उस्तै चरित्र भएका अरू राज्यबारे अध्ययन गर्नसमेत सो अवधारणा काम लाग्ने गिर्जको दाबी थियो । त्यस्ता राज्य जसले शक्ति अभ्यासको आधार ठोस भौतिक परिस्थितिलाई नभई सांस्कृतिक तामझाम एवं कर्मकाण्डलाई बनाउँछ ।

समाजको चुस्त व्यवस्थापन गर्दैन, बरु बहुविध तमासा रचेर बहुसंख्यक प्रजा भुल्याउँदै उनीहरूमाथि शासन गर्छ ।

अनेक राजनीतिक उथल–पुथलपश्चात् नेपाल अहिले गिर्ज–अवधारणाभन्दा केही फरक तर तमासे राज्यमा रूपान्तरित भएको छ । पछिल्ला दस वर्षमा रचिएका सयौं राजनीतिक तमासाबारे थुप्रै ठेली लेख्न सकिँदो हो । पहिलो संविधानसभा फजुल तमासामा पतित भएको दु:ख दोहोर्‍याउन जरुरी छैन । दोस्रो संविधानसभाबाट संविधान जारी गर्न अपनाइएको अदूरदर्शी प्रक्रिया अर्को तमासा थियो । सो तमासाले निम्त्याउने हजार दु:खका भोक्ता हुन अझै कति वर्षसम्म अभिशप्त हुनुपर्ने हो, ठेगान छैन । यो स्तम्भमा हालसालै रचिएका केही तमासामार्फत वर्तमान राज्यसत्ताको चरित्र बुझ्न खोजिनेछ ।

Wednesday, October 31, 2018

मधुशाला













नीकोटीनले पहेँलीएका ती औँलाहरु
कसका हुन ?
नशाले झुमेर सन्नीपात बरबराईरहने
ती को हुन ?
कसको आयोजना हो यो धुमधामको ?
कसको मदिरालय हो यो बेहिसाबको ?

‘पीडा मेँ आनन्द जिसे हो,
आए मेरी मधुशाला ।’*
कविको गीत यस्तो थियो,
प्यारोडी बनाउने त्यो को हो,
जो गाईरहेछ,
‘दुस्रों की पीडा मेँ आनन्द जिसे हो,
आए मेरी मधुशाला ।’

बाक्लो धुवाँ र प्यारोडी गीतमा मुग्ध
एकथरी कुर्सीमा ढसमस्स झुम्दैछन्
अर्काथरी भुईँमा लडेर एकोहोरो बर्बराउँदैछन् ।

कुर्सीमा बसेर तीनले जपीरहेको इष्टदेवताको अनुहार
के जोसेफ स्टालिनसंग मील्दोजुल्दो छ ?
भुईँमा लडेकाहरु तन्द्रामा कोसँग बात मार्दैछन्,
के त्यो महेन्द्र शाह नै हो ?

के यो डढेको सुर्ती र रक्सीकै गन्ध हो ?

छर्लंग छ,
यो धुमधामको मधुशालामा
एक दर्जन रकमीहरु,
हजारौंका सपना डढाएर बेहिसाब फुक्दैछन्
लाखौंका संवेदना नीचोरेर एकोहोरो पसिना र आँसु पीउँदैछन् ।

तर, यो दुनियाँ पत्तो नपाएको ढोंग गर्छ,
म यो के लेखिरहेछु,
कल्पना वा तथ्य ?
कविता वा ईतिहास ?

Saturday, October 6, 2018

स्टालिनवादी अरिंगाल

उज्ज्वल प्रसाई / सन् २००७ को घटना हो । तिनताक भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (माक्र्सवादी) अर्थात सीपीआईएम पश्चिम बंगालको शासक पार्टी थियो । पार्टी सञ्चालन एवं राजनीतिक चीन्तनमा ऊ स्टालिनवादी थियो । नवउदारवाद उसको आर्थिक नीति थियो ।

‘विकास’का लागि उसले इन्डोनेसियाली कम्पनी सलिम ग्रुपलाई चौध सय एकड जमिन दिने सम्झौता गर्‍यो । स्पेसल इकोनोमिक जोन (एसईजेड) बनाएर सो जमिनमा सलिम ग्रुपलाई व्यापार गर्ने बन्दोबस्त मिलाउन मेदिनीपुर जिल्लाको नन्दीग्राम ब्लक उसको छनोटमा पर्‍यो ।

गरिब मुसलमान किसानको बाहुल्य भएको नन्दीग्राममा सलिम ग्रुप केमिकल हब निर्माण गर्न चाहन्थ्यो । त्यसका लागि ठूलो संख्यामा नन्दीग्रामबासीलाई विस्थापित गर्नुपर्ने भयो । किसानको भूमि कर्पोरेटको जिम्मा लगाउने तत्कालीन राज्य सरकारको एकलौटी निर्णय थियो । सो निर्णयमा पुग्नुअघि नन्दीग्रामबासीसँग कुनै परामर्श गरेन । भूमिमा आधारित भएर जीवन निर्वाह गरिरहेकाबाट सम्मति लिएन । किसान र मजदुरको पार्टी भएको दाबी गर्ने सीपीआईएम नेतृत्वले आफ्नो निर्णय स्वत: किसानको निर्णय हुने निक्र्योल गर्‍यो ।

बंगाल सरकारले कर्पोरेटसँग गरेको साँठगाँठबारे सूचना फैलिएपछि नन्दीग्रामका किसान भूमि बचाउन आन्दोलित भए । ‘भूमि उच्छेद प्रतिरोध कमिटी’ गठन गरे । सो कमिटीमा नक्सलवादी नेता–कार्यकर्ताको सहभागिता थियो भने कतिपय सक्रिय आन्दोलनकारी तृणमूल कांग्रेस निकट थिए । आन्दोलनलाई स्वतन्त्र वामपन्थी बुद्धिजीवी, लेखक तथा अभियन्ताले समर्थन गरे ।

मजाक होइन संसद्

उज्ज्वल प्रसाई / संसद ठट्टा गर्ने मञ्च होइन । सबैभन्दा जिम्मेवार मानिएको एवं मुलुक हाँक्ने अख्तियारी पाएको नेताले संसद्लाई मजाक बनाउनु शोभनीय हुँदैन । तर गम्भीर मञ्चबाट सिंगो मुलुकलाई सम्बोधन गर्न उभिएको जिम्मेवार मान्छेले हरेक सवाललाई रेला बनाइरहेको छ ।

जीवनमा ठट्टा जरुरी हुन्छ, तर त्यसका लागि उपयुक्त ठाउँ र समय हुन्छ । स्थान, समय र परिस्थिति बुझेर काम नगर्ने मानिसलाई गम्भीर जिम्मेवारी सुम्पिनु खतरनाक हुन्छ । नेपाल अहिले त्यही खतराको सामना गरिरहेको छ ।

आज मौजुद संसदीय गणतन्त्र हिजो सपनामात्र थियो । हिजोको असम्भवप्राय: लाग्ने सपनालाई आजको यथार्थमा बदल्न धेरै नागरिकले आफ्नो समय, बुद्धि र ज्यान लगानी गरे । असंख्य चुनौती सामना गरेर ल्याएको व्यवस्थामा सार्वभौम भनिएका नागरिक आफ्ना छोरी बलात्कृत भएर मारिएकामा सडकमा न्यायको याचना गर्दैछन् ।

सामाजिक विभेद भोगेका कतिले बलात्कृत हुँदै मारिएका आफ्ना सन्तानका लागि सडकसम्म पुग्ने हिम्मत जुटाउनसकेका छैनन् । विरोध गर्न साहस जुटाएकालाई कि गोली दागिएको छ, कि थुनिएको छ । थुनिएकै ठाउँमा ज्यान अल्पिँदै गर्दासमेत बेवास्ता गरिएको छ । बोल्न र लेख्न पाउने अधिकारका लागि लडेकाहरू बोलेकै कारण कैद भुक्तान गरिरहेका छन् । प्रकोपका मारमा परेका आधारभूत तहका नागरिक परित्यक्त छन् ।

Saturday, August 25, 2018

भान्सामा पाकेको आक्रोश

उज्ज्वल प्रसाईं / 

काठमाडौँ — सन् १९५९, जुलाई २४ का दिन मस्कोमा आयोजित ‘अमेरिकन नेसनल एक्जिबिसन’ उद्घाटन कार्यक्रममा तत्कालीन अमेरिकी उपराष्ट्रपति रिचर्ड निक्सन र सोभियत युनियनका नेता निकिता ख्रुस्चेवबीच रोचक संवाद भयो ।

प्रदर्शनीमा राखिएका भान्सामा प्रयोग हुने अत्याधुनिक सामान औंल्याउँदै निक्सनले भने, ‘अमेरिकामा हामी महिलाको जीवन सहज बनाउन खोजिरहेका छौं ।’ जवाफमा ख्रुस्चेवले भने, ‘महिलालाई हेर्ने तपाईंको पुँजीवादी नजर साम्यवादमा काम लाग्दैन ।’ विपरीत वैचारिक ध्रुवका यी दुई नेताबीच भएको ‘भान्सा–संवाद’ स्मरणीय छ ।

भान्सा राजनीतिमुक्त ठाउँ होइन । नेपाली घरका भान्सामा मूलत: दुई खाले राजनीति प्रतिविम्बित हुन्छन् । पहिलो, लैंगिक राजनीति । भान्सा त्यस्तो ठाउँ हो, जहाँ कैद गरेर महिलाको श्रम शोषण गरिन्छ । भान्सामा पुरुषले गरेको श्रमको मूल्य तोकिन्छ । श्रमिकका रूपमा भान्सामा पुगेका पुरुष व्यावसायिक कामदार हुन्छन् । नभए, भान्सा सम्हाल्नु उनीहरूको स्वतन्त्र चुनाव हुन्छ । महिलाका लागि भान्सा धेरैजसो बाध्यता हो, त्यहाँ उनीहरूले गरेको श्रमको उचित मूल्याङ्कन हुँदैन ।

दोस्रो, खाद्यान्न उत्पादन र उपभोगसँग जोडिएको राजनीति । कसका भान्सामा कस्ता उपभोग्य वस्तु पुग्छन् ? ती वस्तुको मात्रा र गुणस्तर केले निर्धारण गर्छ ? तिनको उत्पादन र वितरण प्रक्रिया बुझ्न खोज्नु अर्थराजनीति र सांस्कृतिक विमर्शमा प्रवेश गर्नु हो । कृषि, उद्योग, बजार र राज्यका अन्तरसम्बन्ध बुझ्न खोज्नु पनि हो । नेपाली भान्सामा प्रतिविम्बित भइरहेको यो दोस्रो राजनीतिबारे चर्चा गर्नु यो लेखको मुख्य ध्येय हो ।

कुशल लेखक, खराब मान्छे

उज्ज्वल प्रसाई /

भीएस नयपाल कुशल लेखक हो– धेरैले सन्देह गर्दैनन् । ऊ असल मानिस हो– कोही पनि खुलेर यसो भन्दैनन् । कुशल लेखक र असल मानिसको दोसाँधमा कुनै जमिन हुन्छ भने नयपाल लामो समयसम्म त्यहीँ उभिए । लेखकका रुपमा प्रशंसा चुलिँदा उनका राजनीतिक विचारको आलोचना सुरु भइसकेको थियो । मृत्युपछि उनका लागि छुट् याइएको विमर्शको धरातल पनि उही प्रशंसा र आलोचनाको मझधार नै भयो ।

लेखकका रुपमा नयपालको बिदाइमा सबैले अ हाउस फर मिस्टर विश्वास  सम्झिए ।  सरल वाक्य, घटनाको सचित्र वर्णन गर्ने शब्द–सामथ्र्य, समयलाई अक्षरमालामा खिप्ने खुबी एवं दु:खलाई व्यंग्य र हाँस्यरसमा व्यक्त गर्ने शिल्पको स्मरण गरे । त्यसमा उनले आफ्नै पिता सीप्रसाद नयपालको कथा लेखेका छन् । क्यारेबियन टापुमा बसेको भारतेली समाजमा बेलायती उपनिवेशका नंग्राले कोपरेर बनाएका सांस्कृतिक घाउका पाप्रा उप्काउादासमेत पाठक हाँसिरहे । सम्भवत: लेखनको यही विशिष्ट पहिचानका लागि नयपाल सधैँ प्रशंसित रहे ।

पुस्तकालय मरेको सहर

उज्ज्वल प्रसाई / २६ साउन २०७५ १२:२२:०० /

काँकरभिट्टामा अनौठो घटना भयो। बजारबीचको ठूलो भवनको माथिल्लो तलामा पुस्तकालय खुल्यो। पुस्तकालय भन्न सुहाउँदो फराकिलो कोठा थियो। कुनै दाताले दिएका अंग्रेजी किताबको डंगुर थियो। त्यहाँ सेक्सपियर र मार्क्स नभेटिएर के भो, किताबहरू थिए। साझा र प्रज्ञाप्रतिष्ठानले छापेका नेपाली साहित्यका कृतिहरूको संकलन थियो। दैनिक पत्रिका, गरिमा र समकालीन साहित्यका नयाँपुराना अंक थिए। तिनताक नाम कमाएको सहकारीको अगुवाइमा सो पुस्तकालय खुल्नु अनौठो घटना थियो।

दुई स्थानीय साहित्यकार, एक रैथाने नेता र निजी विद्यालयका दुई शिक्षक पुस्तकालयका नियमित पाठक थिए। सुरुमा त्यहाँ नियमित जाने विद्यार्थी सम्भवतः म एक्लो थिएँ। पुस्तकालयको हाजिरी रेकर्डमा सधैं यिनै आधा दर्जन मान्छेको नाम हुन्थ्यो। झुक्किएर वा एक झल्को हेर्ने रहरले पुग्नेहरू फर्केर जाँदैनथे। बजारका पसले फुर्सदमा बरु लुँडो खेल्थे, पुस्तकालय उक्लने जाँगर कहाँ ?

पुस्तकालयमा एकजना कर्मचारी थिए। नियमित आउने छजना मध्ये सधैं सबै जाँदैनथे। त्यसैले पुस्तकालय धेरैजसो रित्तो रहन्थ्यो। दिनभरि एक्लै धुमधुम्ती बस्नु परेकाले होला, पुस्तकालयमा मान्छे देख्दा उनी उज्याला हुन्थे। हम्मेसी बोल्न नपाएका उनले कोही गफिन लायक मान्छे भेटे भने घन्टौं छोड्दैनथे।

गरिमा गुमाएको विश्वविद्यालय

उज्ज्वल प्रसाई /  १५ साउन २०७५ ०७:३८:०० /

अन्नपूर्ण पोस्ट्मा छापिएको समाचारअनुसार नेपालका विश्वविद्यालयमा मानविकी संकाय संकटग्रस्त छ। सो संकायअन्तर्गतका केही विषयमा अति न्यून विद्यार्थी भर्ना हुन्छन् भने केही विषयका विभाग बन्द हुने तरखरमा छन्। यो खबर प्रकाशित भएको केही समयपछि, राजधानीका पुस्तकालयहरू बेहाल अवस्थामा रहेको समाचार पनि अन्नपूर्णले नै छाप्यो। पुस्तकालय जानुको उद्देश्य बदलिएको विषय सो समाचारमा उल्लेख थियो। पहिले बौद्धिक उन्नयनका लागि प्रयोग गरिने पुस्तकालय आजकल जागिरे परीक्षा पास गर्न बढी प्रयोग हुन थालेछन्। खबर सुखद् होइनन्, यी विषय समाचार–लायक देखिनु भने उचित हो।

चरम दलीयकरण नेपालका विश्वविद्यालयको मुख्य समस्या हो भनिन्छ। विश्वविद्यालयले आफ्नो गरिमा गुमाएकोमा चिन्ता गर्न थालिएको पनि धेरै भयो। विश्वविद्यालयको नेतृत्व गर्नेहरू पदीय जिम्मेवारीबाट विचलित भएकाले समस्या बढ्दै गएको बुझाइ व्याप्त छ। प्राज्ञिक अनुसन्धान र ज्ञानको उद्यम गर्ने थलो नभएर विश्वविद्यालय प्रमाणपत्र वितरक संस्था जस्तो बनेको आरोप लगाउने पनि उल्लेख्य छन्। प्राज्ञिक कर्मले सार्वजनिक पहिचान बनाएकाहरू आफू काम गर्ने विश्वविद्यालयको हालत कमजोर भएको आफैं स्वीकार्छन्। त्यसो त समस्याको अतिरञ्जना गर्दै ‘त्रिभुवन विश्वविद्यालयले मृत्युवरण गरिसकेको’ घोषणा गर्नेहरू पनि नभएका होइनन्।

डा. गोविन्द केसीको अनशनको सिलसिलाले पनि त्रिविजस्ता संस्थाका कमजोरी सतहमा ल्याएका हुन्। उनको अनवरत संघर्षको परिणामस्वरूप जस्ता सम्झौता भएका छन्, तिनको सफल कार्यान्वयन भएमा स्वास्थ्यशिक्षाको गुणस्तर र सहज उपलब्धतामा फरक पर्नेछ। तथापि माथि उद्धृत खबरअनुसार शिक्षाका उदात्त उद्देश्य प्राप्त गर्न, सोअनुरूपका संस्था र संस्कारको निर्माण गर्न भने अझै कठिन देखिन्छ।

प्राथमिकतामा प्रहसन

उज्ज्वल प्रसाई / ०१ साउन २०७५ ०८:१२:०० /

राजनीति गर्नेहरू वाचाल हुन्छन्, वाक्पटुता पनि नेतामा हुनुपर्ने गुण मानिन्छ। आफ्नो बोलीबाट आम मानिसलाई प्रभाव पारेर चाहेको सफलता हात पार्ने असंख्य नेता छन्। जरुरी विषयबाट आममानिसको ध्यान मोड्न वा आफ्ना अक्षमता र कमजोरी छोप्न पनि उनीहरूले वाक्पटुता प्रयोग गर्छन्। बजारले पुराना माल बेच्न ओढाउने गरेका नयाँ चमकदार खोल जस्ता नयाँ भाष्य सिर्जना गर्न पनि राजनीतिक मानिसहरू खप्पिस हुन्छन्। नेपालका वर्तमान सत्ताधारी नेताहरू पनि यस्ता उद्यममा अब्बल छन्। विकास र समृद्धिको प्रभावकारी भाष्य त उनीहरूले बनाएकै छन्, हरेक गम्भीर प्रश्नलाई दबाउन वा तिनलाई ओझेल पार्न उनीहरू सफल हुँदै आएका छन्।

प्रधानमन्त्रीलाई तीन किताब

उज्ज्वल प्रसाई / १९ असार २०७५ ०८:३७:०० /

केही अप्ठ्यारा प्रश्नको सामना गरिसकेपछि प्रधानमन्त्रीलाई आफ्नो ज्ञानको अथाह उचाइबारे नै नयाँ धारणा बनाउन सहज हुन्छ कि ?

प्रधानमन्त्री खड्गप्रसाद ओली कुशल वक्ता हुन्। उनको भाषण सुन्न अभ्यस्तहरू भन्छन्-एक घन्टाभन्दा बढी समय एकोहोरो बोल्दासमेत उनका स्रोताले थकान महसुस गर्दैनन्। त्यसैले उनको भाषणको पर्खाइमा बस्नेहरूको संख्या अधिक हुन्छ। उनका बोलीमा विश्वास गर्नेहरूको पक्कै कमी छैन। उनको अध्ययनप्रतिको रुचीबारे पनि चर्चा चल्ने गर्छ। मध्यरातसम्म नेपालका अखबारहरू पढ्ने र अनलाइन पोर्टलका सामाग्री पनि अक्सर नछुटाइ पढ्ने गरेको खबर सार्वजनिक भएको छ। सूचनासँग यति संगत नगरी मोहक भाषण गर्न सम्भव छैन।

केही दिनअघिको एक भाषणमा माक्र्सवादका आलोचकलाई उनले माक्र्सवादबारे केही नपढी आलोचना गरेको भने। तसर्थ, उनी आफूले माक्र्सवादबारे पुस्तकहरूको गहिरो अध्ययन गरेको हुनुपर्छ-उहिल्यैका लेनिनदेखि अहिलेका डेभिड हार्वेसम्म पढेको अनुमान गर्न सकिन्छ। सो अध्ययनकै कारण उनी आजपर्यन्त माक्र्सवाद सान्दर्भिक छ भन्नेमा ढुक्क देखिन्छन्। अध्ययनकै कारण उनले ‘पोलिटिकल कम्युनिज्म’ र ‘फिलोसोफिकल कम्युनिज्म’ बारे गम्भीर सिद्धान्त अघि सारेका छन्। त्यति मात्र होइन, उनीद्वारा प्रतिपादित सो सिद्धान्तका आधारमा अहिले आफूहरू पोलिटिकल कम्युनिस्ट भएको निचोड पनि निकालेका छन्।

‘अनुदार लोकतन्त्र’ को उदय

उज्ज्वल प्रसाई / ०५ असार २०७५ ०७:५६:०० /
लोकतान्त्रिक व्यवस्थामा शासक होइन, जनप्रतिनिधि हुन्छन्। तर व्यवहारवादी राजनीतिको फलामे धरातलमा बजारिएर त्यो आदर्श प्रायः घाइते हुन्छ। शक्ति अभ्यास गर्ने क्रममा जनताका निर्वाचित प्रतिनिधिले शक्तिको मूल स्रोत आफैंलाई ठान्न थाल्छन्। अर्थात् जनतालाई विस्मृतिमा पन्छाएर, शक्तिको केन्द्र आफूलाई ठान्ने यत्न भइरहेको हुन्छ।

शक्ति सन्तुलनका लागि राज्यमा विभिन्न स्वायत्त संस्था स्थापना गरिएका हुन्छन्। नागरिक समाज, सञ्चारमाध्यम एवं आमवृत्त निर्माण गर्ने सचेत प्रयत्न भएका हुन्छन्। नागरिकको शिक्षित, स्वस्थ र सम्मानजनक जिन्दगी जिउने, सिर्जनात्मक काम गर्ने र जनसरोकारबारे सूचना पाउने अधिकार कुण्ठित गराउने प्रयत्न भए, त्यसलाई सच्याउन सचेत हस्तक्षेप आवश्यक हुन्छ। तर जब शक्ति सन्तुलन खल्बल्याएर जनप्रतिनिधि शासक बन्छन्, तिनले आफ्ना सहयोगीलाई दास बनाउन थाल्छन्, आलोचक स्वतः दुश्मन देखिन्छन्। केवल दास र दुश्मनले घेरिएका शासक स्वयं लोकतन्त्रका भक्षक हुन्छन्, ती फासिवादी हुन्छन्।

विकासको डरलाग्दो भोक

उज्ज्वल प्रसाई / २२ जेठ २०७५ ०७:२०:०० /

मधेसकेन्द्रित राजनीति नेपाली राजनीतिको महत्वपूर्ण हिस्सा हो। उपेन्द्र यादव जटिल मधेसी राजनीतिका एक मुख्य पात्र हुन्। उनी ओली–सरकारको अंशियारी बन्न गएपछि सरकारका सबै जटिलता समाप्त भएको अनुमान गरिन्छ। मधेस राजनीतिको अर्को खेलाडी राष्ट्रिय जनता पार्टी (राजपा) पनि सरकारमा सामेल हुन आतुर रहेको खबर सार्वजनिक भएको छ। संविधान संशोधनका लागि समय अवधि तोकेको बहानामा सत्ताधारी बन्ने उसको लालसा पूरा हुनेछ। चुनौतीको यो झिनो त्यान्द्रो पनि सत्ताको पागमा भुलिएपछि सरकारका लागि गर्नुपर्ने एउटा मात्रै काम बाँकी रहन्छः ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ अभियान। प्रश्न यति हो, सबै चुनौतीको ‘को–अप्टेसन’ बाट शक्तिशाली बनेको सरकारले आफ्ना लागि आफैं तोकेका काम कति जनमुखी हुन् ? भनिएका सपना पूरा हुँदा आइपर्ने समस्या के हुन् ? पूरा नहुँदाको परिणाम के हो ?

Tuesday, June 5, 2018

सपिङ्ग सेन्टर










सपिङ्ग सेन्टर भूमरी हो,
पस्न सजिलो, निस्कन अप्ठ्यारो

केही वर्षअघि,
खाँटी नेपाली कम्युनिष्ट पार्टीका
एक हुल कमरेडहरु
भूमरीकोसब्लाइमआनन्द लिन
पसे शहरमा भर्खरै खुलेको सपिङ्ग सेन्टर,
त्यसपछि उनीहरु फर्केर आएका छैनन्

भूमरीमा हराइरहेका कमरेडलाई खोज्न
केही महिनाअघि गोताखोरहरु ल्याइयो
उद्धार गर्न चाहिने औजार जुटाइयो
कार्ल माक्र्सकोकम्युनिष्ट मेनिफेष्टो
माओको 'रेड बुक'

उपयुक्त औजारले सुसज्जित गोताखोरहरु
जसै पसे भूमरिमा,
उनीहरुको क्षमतामा विश्वस्त खाँटी कम्युनिष्टहरु
हराएका आफ्ना कमरेडहरु भेटिने आशामा
गाढा निद्रा सुते

गोडा दुइएक महिना बिते,
निदाएका खाँटीहरु आँग तान्दै उठे नियाले वरपर,
फर्केका छैनन् कमरेडहरु
उतै हराए गोताखोरहरु पनि

नयाँ औजार––
वर्ग संघर्षको नयाँ मोडल––
भिराएर फेरि एकपटक खाँटीहरुले
खटाए गोताखोरको थप एउटा टोली,
फेरि एकपटक सुते गाढा निद्रा

दिनहरु बिते, रातहरु सकिए,
फर्केनन्, कोही फर्केनन्

बिउँझिएपछि खाँटीहरुले आँफै गोताखोर बन्ने निर्णय गरे,
भिरे नयाँ पूराना सबै औजार

सुस्तरी खुट्टा चाल्दै पसे सपिङ्ग सेन्टर
जसै पसे भूमरीमा,
विचारको बोझले थिचिएको भारी खत्रक्क खस्यो,
चंगा भयो शरिर, हलुका भयो मन
भूमरी पनि यस्तो ?’ छक्क परे कमरेडहरु

हराएका आफ्ना स्वजनलाई भित्रै भेटेपछि
कसोकसो रमायो जम्मैथोक
ओंठ, यौनांग, खुट्टा, मस्तिष्क
ताता दिनका सम्झना हराए, चिसा रातका ऐंठन हराए
लामा सडक विस्मृतिमा पुगे, अप्ठ्यारा गोरेटाका कुनै डोब रहेनन्
प्रतिबद्धताहरु ?
भूमरीका आफ्नै नियम हुन्छन्

आफूसँगै ल्याएका औजारको
लाफिंग बुद्धकै मोल पाए,
तिनका थुप्रै प्रतिकृति बने, शोकेसमा सजिए
आजकल,
क्युरियो हँसिया हथौडा बेच्छन्
ताजाबेस्टसेलरउपन्यास पढ्छन् खाँटीहरु

पढ्नु मस्तिष्कमैथुन हो, छोटो आनन्दमयी,’
त्यसैले
एकदम सजिलो हलुका लुगा लगाउन जरुरी ,
चे ग्वेभारा गन्जी जापाटिस्टा कट्टु


Wednesday, May 23, 2018

‘वाम एकता’ मा किन रोमाञ्चित ?

उज्ज्वल प्रसाई / ०८ जेठ २०७५-

सत्ताधारी दुई दल एमाले र माओवादी केन्द्रको ‘एकता’ भएको छ। एकीकृत पार्टीका नेता घनश्याम भुसालको शब्दमा भन्दा अध्यक्षद्वय केपी ओली र पुष्पकमल दाहालले सिद्धान्त र संगठनका प्रश्नलाई ‘टेन्टभित्रका तान्त्रिकले जसरी’ हल गरेर पार्टी एक भएको घोषणा गरे। यो एकतालाई धेरैले माओवादीको एमालेमा विलय भनेका छन्। कसैकसैले एकता होइन, माओवादीको एमालेकरण पनि भनेका छन्। जे होस्, पछिल्लो समय उठेका केही संशयलाई किनारा लगाएर दुई पार्टी एक भए, ‘नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी’ भन्ने नाम पनि धारण गरे। औपचारिक दस्तावेजमा यो नाममा ‘अन्डरलाइन’ लगाउनुपर्ने बाध्यता सहेर भए पनि उनीहरू आफूलाई कम्युनिस्ट भनाउन सफल भए। ‘मार्क्सवादी तान्त्रिक’ हरूको यो सफलताको सर्वत्र प्रशंसा भएको छ।

पार्टी एकताका प्रशंसकहरूमा सबभन्दा अघिल्तिर नेपालका मूलधारका ठूला सञ्चारमाध्यमहरू छन्। सबैजसो ठूला पत्रिकाहरूले ‘इतिहासको सबैभन्दा शक्तिशाली कम्युनिस्ट पार्टी’ भनेर गरेको घोषणामा समाचार लेख्ने र छाप्नेहरूको अतिरिक्त हर्ष व्यक्त भएको बुझिन्छ। वामपन्थीको सार्वजनिक पहिचान बनाएका बुद्धिजीवी र विश्लेषकहरूले समेत ठूलो हर्षबढाईं गरेका छन्। साथै, हिजो दुई पार्टीका अध्यक्षहरूलाई आफ्ना घरमा बोलाएर वार्ता गर्न लगाउने ठूला व्यापारीको दर्जा पाएका माफिया र दलालहरू पनि उतिनै खुसी भएका छन्। दुई पार्टीका नेताकार्यकर्ता र यी पार्टीलाई विश्वास गरेर मत दिएका सामान्य नागरिक पनि हर्षित भएको अन्दाज लगाउन सकिन्छ। बेखुसी हुनेको संख्या कति होला ? ठ्याक्क यकिन गर्न गाह्रो छ।

भयग्रस्त जनता, असंवेदनशील प्रहरी

उज्ज्वल प्रसाई / २५ बैशाख २०७५-

सामान्य मानिस अनेक भयहरूबाट आक्रान्त हुन्छ। प्राकृतिक रौद्रताको सामना गर्ने क्रममा मान्छेले विविध संस्कृतिको निर्माण गर्छ र सधैं निर्भयी हुने यत्न गरिरहन्छ। युद्ध र हिंसाका विभिषिका छिचोलेर पनि मान्छे सधैं भयमुक्त हुन खोजिरहेको हुन्छ। आधुनिक समाजमा मानव अधिकारलगायतका अवधारणा यसै सिलसिलामा सिर्जित भएका हुन्। वर्तमान नेपाली समाज र यहाँ निर्माण भएका संस्कृतिमा यहाँका मानिसले त्यस्ता अनेक भयहरूविरुद्ध गरेका संघर्ष र भोगेका जीवनका स्मृतिहरू छन्। ‘कल्चर्स अफ फियर’ बारे विशद् समाजशास्त्रीय र मानवशास्त्रीय विमर्श भएका छन्, नेपाली सन्दर्भमा पनि त्यसो गर्न सकिन्छ। अहिलेलाई हामीले वर्तमानमा भोगिरहेका अनेकन् भय र ती भयलाई सम्बोधन गर्न चुकेका हाम्रा सुरक्षा संयन्त्रबारे छोटो विमर्श गरौं।

व्यक्तिगत सुरक्षा चुनौतीपूर्ण हुने, समयमा र सहुलियतमा उपचार नपाएर दुःख पाइने, ठूलो दुःखले जोहो गरेको थोरै सम्पत्ति नासिने वा खोसिने, साना नानीहरूको उचित स्याहार गर्न नसकिने, प्रकोपहरूमा फस्ने र उद्धार नगरिने, अन्धविश्वासको सिकार भइने, धुर्तहरूबाट ठगिने, सडक र हवाई दुर्घटनामा परिने, शक्तिशाली तप्काले गर्ने प्रहारको सिकार भइने, नियतवस चलाइने बद्नामीका उद्यमबाट आक्रान्त भइने। भयका यस्ता असंख्य स्रोत छन्। खास वर्ग, जात, लिंग, भाषा, धर्म वा समुदायको सदस्य भएकाले नै भोग्नुपर्ने कहर बिर्सन मिल्दैन। सत्ता र शक्तिमा पहुँच नभएकाले भोग्नुपर्ने असंख्य हैरानीले पनि नागरिकका मनमा भयको सञ्चार गरिरहेको हुन्छ।