tag:blogger.com,1999:blog-38771754063851327452024-03-18T21:59:10.986-07:00Thinksphere A collection of articles, commentaries, book reviews, rants, poems. UJJWAL PRASAIhttp://www.blogger.com/profile/04465699196919901120noreply@blogger.comBlogger212125tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-18604180257238725512021-11-19T04:59:00.000-08:002021-11-19T04:59:06.411-08:00Why Partha Chatterjee’s New Commentary on Nationalism is as Relevant for Nepal as for India<p><b> BOOK REVIEW</b></p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOvgmo21vNKSh8Rj5ReeKjaY56j6s3sxv7d9b-Qa_MuTpHGtFKxReGPLGmD1UjxS1S3VAFy3KCUO-45ddIvI7TiTPwg7VqjMOa79b1mkAUfzkU73hZs_87DHByK9hArilbUvtJS2XXJhMt/s1125/partho.jpeg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1125" data-original-width="914" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOvgmo21vNKSh8Rj5ReeKjaY56j6s3sxv7d9b-Qa_MuTpHGtFKxReGPLGmD1UjxS1S3VAFy3KCUO-45ddIvI7TiTPwg7VqjMOa79b1mkAUfzkU73hZs_87DHByK9hArilbUvtJS2XXJhMt/s320/partho.jpeg" width="260" /></a></div><br /><span style="background-color: white; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px;"><br /></span><p></p><p><span style="background-color: white; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px;">Nationalism is not going to run out of steam soon. It has gained a new lease of public life with so-called “strongmen” at the helm of several democratic nation states, including Nepal and India, in the past few years. Leaders who have risen with popular support have anchored their relevance and justification for continuing in power in the longstanding ideology of nationalism.</span></p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">What KP Oli was to Nepal was not very different from what Narendra Modi is to India now. Nor is Nepal’s panchayat-nationalism particularly dissimilar from India’s Hindu nationalism. Maybe because of its perseverance as an ideology, the academic examination of nationalism is an ongoing process.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">In his 2020 book <em style="box-sizing: inherit;">I Am the People: Reflections on Popular Sovereignty Today</em>, Partha Chatterjee wrote that he had expected the counter-hegemonic initiatives of subalterns to begin against the hegemony imposed by elected strongmen. A year later, as though to provide an intellectual arsenal to those trying to formulate counter-hegemonic strategies in several discreet locations, Chatterjee has published that serves the purpose of a manifesto, <em style="box-sizing: inherit;">The Truths and Lies of Nationalism: As Narrated by Charvak</em>.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">In this book, the materialist school or idea of Charvaka has metamorphosed into a personified narrator to expose the lies of nationalism and to lift the curtain that has fallen, somewhat ominously, on that particular “nation” which belongs to the “entire people”.</p><h3 class="cms-block cms-block-heading" style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: #222222; font-family: "Droid Sans", "Helvetica Neue", Helvetica, sans-serif; font-size: 1.35em; letter-spacing: -0.03em; line-height: 1.5; margin-bottom: 0.35em;">Untold stories in India</h3><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px; margin-top: 0px;">The narrator, Charvak, speaks to a particular listener. It seems that this listener, who has been told by the BJP and the Modi government to be faithful to India’s “national identity and culture” and to work to safeguard them, is a young North Indian man. Charvak’s underlying assumption is that this gentleman is misled by propaganda built on the “lies of nationalism”.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">Towards the end of the book, Charvak says, “The claim that all Indian languages are derived from Sanskrit and that all that genuinely belongs to Indian culture (<em style="box-sizing: inherit;">bharatiya samskrti</em>) must conform to the norms of upper-caste North Indian society is patently unacceptable.” Before this conclusion is reached, the preceding seven chapters bring a great deal of historical details, factual accounts, interpretations of the Indian past and, interestingly, extend several invitations to the listener to walk in the shoes of the many “others”.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">In one such instance, after a brief sketch of the excesses of the state, resulting in the devastation of the indigenous groups of the Andaman Islands in the nineteenth and early twentieth centuries, Charvak asks his listener to imagine himself as a young Onge woman. “What would you think of the Indian nation and your place in it? As an Onge woman, would you still be able to shout slogans about the greatness of Indian civilisation?”</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">Recounting the story of how the princely state of Hyderabad was brought under India following the independence, he cites a fact that remains missing in many history textbooks. “[D]id you know that some 50,000 civilians were killed in Hyderabad following the invasion of the Indian army? Most of them were Muslims.” This is an invitation to be cognisant of a number of such untold stories that actually scaffolded the Indian nation.</p><h3 class="cms-block cms-block-heading" style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: #222222; font-family: "Droid Sans", "Helvetica Neue", Helvetica, sans-serif; font-size: 1.35em; letter-spacing: -0.03em; line-height: 1.5; margin-bottom: 0.35em;">Meanwhile in Nepal</h3><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px; margin-top: 0px;">Many such suppressed stories related to the making of a nation had surfaced after the 2006 democratic revolution in Nepal. Those stories, however, were not told in a book, but were tabled as contentions in the popularly elected constituent assembly. After the unearthing of these untold stories, historically excluded communities, including the Madheshis, began to demand identity-based federalism. In other words, they wanted their ethnic identities to be one of its main bases.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">These contentions unsettled the dominant communities – the Bahuns and the Chhetris, for instance, felt “otherised” and threatened. As a result, the first elected constituent assembly, failing to forge a consensus on federalism, could not promulgate a constitution.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">The new constitution of 2015 – rammed through the second constituent assembly despite vehement protests – did not employ a clear basis for federalism, such as identity or economic viability. As a result, the provincial governments have failed to prove their relevance in the new arrangement. Instead, the centre acts like a monarch.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">In the chapter titled “People’s Alliance Strengthens the Nation”, Charvak says, “It is a completely false idea that a centralised nation-state displaying its force of unity at the top in a strong party or a strong leader is the sign of a strong nation. The strength of such diversity as India can only be built on the basis of strong alliances among the people (<em style="box-sizing: inherit;">lokamitrata</em>) at the state and local levels.”</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">Nepal is almost as diverse as India is. The centralising tendency of the existing federalism, thus, is not going to solve the problems related to the historical exclusion of a number of ethnic communities.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">The tragedy now unfolding in Nepal is that several powerful narratives have been built and spread against federalism. Alongside, the demand for a strong centralised state, led by a strong leader, has resurfaced in the last few years. Though not pronounced in clear terms, the resurgence of panchayat-nationalism was the major plank for the anti-federalist KP Oli to stand as the most powerful Prime Minister of the new federal republic.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">The basic pillars of panchayat-nationalism are the Hindu religion, Khas-Nepali language (of the dominant Bahun and Chhetri communities), dominant Hindu culture, and the monarchy. Propounded in the 1960s by king Mahendra Shah, it might have borrowed intellectual resources from Indian nationalism.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">Scholars of Nepali nationalism have found out that this brand of nationalism relied heavily on the cultural resources built by Nepali-speaking Indians in Darjeeling as they fought for their distinct identity in India. Interestingly, another element that remains conspicuous in present-day nationalist narrative in Nepal is fear – and, in some instances, hatred – of India.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">Fear of the external has become a handy tool for political parties and leaders to tamper with the challenges put forward internally by the marginalised sections. This way, nationalism, as an ideology, serves the interests of the existing dominant communities, leaders, and parties. Reading Partha Chatterjee’s Charvak-avatar in today’s Nepal is, thus, an act of rebellion. It must be more so in India.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">Chatterjee’s longstanding engagement with Indian nationalism as an academic and as a seasoned political theorist has made this popular form of writing (with negligible academic jargon and references) no less nuanced. Intellectual rigour is reflected in his crisp analysis and interpretation of past and recent historical events. Mapping the length and breadth of the relevant canvas, Chatterjee turns Charvak into a wonderful storyteller. I cannot thank him enough for a much-needed and timely intervention.</p><p style="background-color: white; box-sizing: inherit; color: rgba(0, 0, 0, 0.87); font-family: "Droid Serif", serif; font-size: 18px; margin-bottom: 25px;">First published in September 25, 2021/ <a href="https://scroll.in/article/1006093/why-partha-chatterjees-new-commentary-on-nationalism-is-as-relevant-for-nepal-as-for-india" target="_blank">Scroll</a> </p>UJJWAL PRASAIhttp://www.blogger.com/profile/04465699196919901120noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-85974542439415299302021-11-19T04:50:00.002-08:002021-11-19T04:50:59.162-08:00Book Review: 'Caravan to Lhasa: A Merchant of Kathmandu in Traditional Tibet' <p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9nIGREl7exULkzWWuMqL4AY46R3CdUAs6JFiphEbJdswDffCR_JP2Yp7yTYj0Tb3jQFYMk6Vb2jDUSNA2X7nOknkI8eXV5rRrDPo42q_VEGXPU7Ie9qs7MBZa6OK-P4BHFyorsim68aYF/s295/Caravan+To+Lhasa.jpeg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="295" data-original-width="200" height="295" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9nIGREl7exULkzWWuMqL4AY46R3CdUAs6JFiphEbJdswDffCR_JP2Yp7yTYj0Tb3jQFYMk6Vb2jDUSNA2X7nOknkI8eXV5rRrDPo42q_VEGXPU7Ie9qs7MBZa6OK-P4BHFyorsim68aYF/s0/Caravan+To+Lhasa.jpeg" width="200" /></a></div><br /><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"><br /></span><p></p><p><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">Bedtime stories told to children by their parents often leave
indelible impressions on their minds. When these children grow up to become
adults and have their own children, the stories are passed on, from one
generation to the next. Fiction writers like Leslie Marmon Silko and Chinua
Achebe drew extensively from the oral traditions of their culture and shaped
these into tales for their readers. In the book </span><i style="font-family: "Times New Roman", serif;">Caravan to Lhasa</i><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">, Kamal Ratna Tuladhar does the same; he recounts
the same “staple bedtime stories” that he had heard from his father and his
uncle. But Tuladhar’s stories are not mere figments of a storyteller’s
imagination, nor are they your traditional </span><i style="font-family: "Times New Roman", serif;">lok
kathas</i><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">. These are real tales of real people--revolving around adventures
that his father and uncles had actually lived through.</span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">The story is about the caravans the Newar traders in the “good old
days” (from 1920 to 1960) used to take to Lhasa. It is about their perilous
journeys back and forth, wherein they consistently encountered bad weather,
dangerous beasts, and dodgy bandits. The blurb in the back of the book aptly
describes the entire book in one sentence: “Tuladhar captures the spirit of a
vanished era, one in which the sense of adventure and the willingness to take
risks was not only essential for the success of trading ventures, but a way of
life.” <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">The word ‘Tuladhar’ refers to someone who handles weighing scales
in Sanskrit. As the name suggests, Tuladhars have a history of trade,
particularly in establishing commercial connections with foreign countries. The
history of their trade with Lhasa goes way back to seventh century when Nepali
princess Bhrikuti was married to Tibet’s King Songsten Gampo. As mentioned in
the book, the individual merchants and the artisans who went as escorts to the
Princess were the precursors of the larger trade between Kathmandu and Lhasa
that was to follow. Despite some fluctuations in the relationship between Tibet
and Kathmandu, the trade continued for many years. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">The Newar merchants, and especially Tuladhar’s grandfather, father
and uncles were involved in the transportation of goods like wool, gold, musk,
textiles and factory products across the Himalayas to the Tibetan plateau. They
established shops and business firms in Lhasa, where they would sell these products,
most of which were especially imported from Calcutta in India. The Buddhist
Newar traders also built temples and erected sculptures in Tibet, and in this
way, not only shaped the commerce, but also the culture of the region. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">In narrating several accounts of his father’s and grandfather’s
journey from Kathmandu to Calcutta to Kalimpong to Lhasa, Tuladhar offers
glimpses of the vibrant history of the Newar community. Penned in accessible
language, the stories read like the fictional accounts of some imagined
adventurer. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Caravan to Lhasa </i>is very
visually-descriptive and will allow for vivid pictures to form in the reader’s
mind. For instance, in describing his father’s condition whilst dealing with
excruciating weather on the way to Lhasa, Tuladhar writes thus: “He was
immobilized on his horse because his limbs were numb with cold. The others had
to lift him off the saddle and carry him inside like his body was in a plaster
cast.” Various intriguing historical facts inserted into the account also make the
book quite captivating. “Newcomers from Kathmandu would let their jaws drop
when they saw the street vendors selling bullets like they sold cigarettes at
home.” <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">The book also incorporates several letters of correspondence
between his father and uncles. In addition to these, there are relevant photos
and scanned copies of several documents, all meant to prove the authenticity of
the tale. The author also cites from various historical accounts written by
travelers, as well as takes cues from oral history. For example, he has
mentioned an interesting poem, written by an unknown poet, which describes the
farewell ceremony that would be held before the traders left for their
difficult voyage: “Accepting the <i style="mso-bidi-font-style: normal;">sagan</i>
with his right hand and wiping away the tears with his left hand/ my husband
walked away without looking back.” <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Caravan
to Lhasa</i> is so much more than a history book, incorporating as it does bare
facts while at the same time presenting them in a very lucid and
entertaining--almost fictional--manner. I might have approached this as a story
about adventure, but it would be equally appealing to the many who might regard
it a reliable source of information about the history of Kathmandu-Tibet trade.
<o:p></o:p></span></p><p class="MsoNormal"></p><p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">Published: December 16, 2011 / The Kathmandu Post <o:p></o:p></span></p><span style="font-family: "Times New Roman",serif; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"></span><p></p>UJJWAL PRASAIhttp://www.blogger.com/profile/04465699196919901120noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-60481226974773694742020-01-16T23:37:00.000-08:002020-01-16T23:37:03.896-08:00DOOMED! <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDriGO_0yAu5CGxVd12CGYxk8OdzUO9pH7_PPpnYtmIfnCRjLxMuuaVTM0DKmj3FbUEx3D4kQLZk9lClk-urp-TSw6oKymYTNiQxTpfjDJ5U6F-MEe-sAjGEP0SsXhFQqyH0Sk1UlgCC5D/s1600/fuck+the+system.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="600" data-original-width="800" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDriGO_0yAu5CGxVd12CGYxk8OdzUO9pH7_PPpnYtmIfnCRjLxMuuaVTM0DKmj3FbUEx3D4kQLZk9lClk-urp-TSw6oKymYTNiQxTpfjDJ5U6F-MEe-sAjGEP0SsXhFQqyH0Sk1UlgCC5D/s400/fuck+the+system.jpg" width="400" /></a></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
You have a minister who forms a commission, heads it, witnesses the heated discussions among fellow commissioners, makes them work through the differences to prepare a final report, as the report becomes ready, he sits in his own work for months without making it public, let alone implementing it. His boss, the PM, also takes a copy to make it his chair-cushion and warms it further. You don't confront the minister. PM? Wait till another turd-joke drops!</div>
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px; margin-top: 6px;">
Spineless as they ar<span class="text_exposed_show" style="display: inline; font-family: inherit;">e, student leaders don't utter a word. Teacher unions hide their tails even before they think of their masters. Party-intellectuals muster all their energy up to produce banal defenses of the indefensible! Media fails to confront the powers that be, limits its role in regurgitating the same old crap told hundred times already.</span></div>
<div class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #1c1e21; display: inline; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px;">
<div style="font-family: inherit; margin-bottom: 6px;">
You have ever increasing number of education shops—some are dilapidated kirana pasals, others are wholesales, some look like fancy malls, and few are big supermarkets. Majority schools send out the kids with SEE certificates in their hands but without the basic skills of reading and writing. Critical and creative thinking is a far cry. Kirana Pasals and wholesales of higher education sell high-sounding degrees which hardly stand any real critical tests of professionalism, neither can face the complexities of life and world. You are happy to take the degree as a badge of honor!</div>
<div style="font-family: inherit; margin-bottom: 6px; margin-top: 6px;">
Majority student leaders are the 'commodities' produced by such schools and now attend one of these kirana pasals or supermarkets. Teacher unions—the misnomers at their best—are the key players of the pasals. Party-intellectuals? Superannuated bards of the corrupt centurions! </div>
<div style="font-family: inherit; margin-bottom: 6px; margin-top: 6px;">
You see the farce and weep silently!</div>
<div style="font-family: inherit; margin-bottom: 6px; margin-top: 6px;">
You try to find straw in the wind and you see the doom!</div>
</div>
</div>
UJJWAL PRASAIhttp://www.blogger.com/profile/04465699196919901120noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-70037785470034919732020-01-13T07:07:00.001-08:002020-01-16T23:44:58.937-08:00आजको समयमा पृथ्वीनारायण शाहलाई हामीले कसरी बुझ्नुपर्ने हो ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTjUO-HMJ56UZt3YmjyCvmoZ4GvklAqZpAashaDImDZd6FhooMH5ivngsl_ot-FeblPCvWk-Ly3vpEG6-YX9R-PGhpcqk0ZHZNZhHGlMix405GbGl0pMxX-3JT7V5lW8oe6HiHv-AhxEJP/s1600/pn+shah.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="225" data-original-width="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTjUO-HMJ56UZt3YmjyCvmoZ4GvklAqZpAashaDImDZd6FhooMH5ivngsl_ot-FeblPCvWk-Ly3vpEG6-YX9R-PGhpcqk0ZHZNZhHGlMix405GbGl0pMxX-3JT7V5lW8oe6HiHv-AhxEJP/s1600/pn+shah.jpg" /></a></div>
<br />
<br />
आजको समयमा पृथ्वीनारायण शाहलाई हामीले कसरी बुझ्नुपर्ने हो ?<br />
<br />
महावीर विश्वकर्मासँगको कुराकानी।<br />
<br /></div>
<iframe allow="autoplay" frameborder="no" height="300" scrolling="no" src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/382362779&color=%23ff5500&auto_play=false&hide_related=false&show_comments=true&show_user=true&show_reposts=false&show_teaser=true&visual=true" width="100%"></iframe></div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-16330456883032854162020-01-13T07:03:00.002-08:002020-01-13T07:03:30.248-08:00पार्टी–पत्रकारको व्यावसायिक पगरी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVKS15pcvI0uJKpNtBxcpaxPwd34jwsrOc3z08yRi3WPcXIYd2oKZORVHVZCgpYDLehxx0RLNd_Uof-cZyzRG1WLszjLSgzkZIbmMHiXrlA98dPODLB3a9UBnPCUaaG6K2OG1szfbhQyU/s1600/netako-khaltima-patrakar-0312020042819-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="636" data-original-width="1000" height="406" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVKS15pcvI0uJKpNtBxcpaxPwd34jwsrOc3z08yRi3WPcXIYd2oKZORVHVZCgpYDLehxx0RLNd_Uof-cZyzRG1WLszjLSgzkZIbmMHiXrlA98dPODLB3a9UBnPCUaaG6K2OG1szfbhQyU/s640/netako-khaltima-patrakar-0312020042819-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई </span></b>/<br />
<br />
तत्कालीन नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) ले मूलधारको राजनीतिमा आएको केही समयपछि आफ्नो दलीय पकड सबल बनाउन सञ्चार माध्यममा लगानी गर्यो । पत्रकारितामा अनुभव भएका र काठमाडौंमा उपलब्ध पार्टी कार्यकर्तालाई दैनिक र साप्ताहिक अखबार, टेलिभिजनदेखि अनलाइन समाचार पोर्टलसम्म सञ्चालन गर्ने तारतम्य मिलायो ।<br />
<br />
त्यसकासाथै व्यावसायिक रूपमा खोलिएका केही दैनिक अखबारलाई आर्थिक सहयोग गरेर आफू अनुकूलको समाचार सम्प्रेषण गराउने कोसिस गर्यो । यी दुवै तरिका अपनाउँदा पनि तत्कालीन माओवादी सफल हुन सकेन । न माओवादीका एजेन्डा सर्वग्राह्य बने, न चुनावी सफलता हासिल हुनसक्यो ।<br />
<br />
व्यावसायिक सञ्चार माध्यमले आफ्ना एजेन्डालाई स्थान नदिने एवं पार्टीको आलोचना गर्ने भयका कारण आफ्नै सञ्चार माध्यम आवश्यक हुन्छ भन्ने तत्कालीन माओवादीको बुझाइ थियो । कर्पोरेट सञ्चार माध्यमले ‘बुर्जुवा वर्गको स्वार्थ’लाई सर्वोपरी मान्छन्, तिनले ‘जनताको पक्ष’मा पत्रकारिता गर्दैनन् भन्ने व्याख्या उनीहरू गर्थे । आधारभूत जनताका आवाज बुलन्द बनाउने एवं तिनको पक्षमा राजनीति गर्ने दललाई सहयोग पुर्याउने उद्देश्यले त्यस्ता सञ्चार माध्यम स्थापना गर्न आवश्यक रहेको उनीहरूको ठम्याइ थियो । जनताको ‘असली आवाज’ उठाउने दल एवं नेताको बदनामी गर्न खोज्ने ‘बुर्जुवा मिडियाको पोल खोल्ने’ पनि उनीहरूको उद्देश्य हुन्थ्यो । त्यसो त जनयुद्ध दौरान पनि उनीहरूले विभिन्न नामका साप्ताहिक र मासिक अखबार प्रकाशन गरेका थिए ।<br />
<br />
<a name='more'></a>नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीले दलीय कार्यक्रम एवं विचारलाई प्रधानता दिएर अखबार सञ्चालन गरेको रोचक इतिहास छ । साना–ठूला सबै कम्युनिष्ट पार्टीले मुखपत्रको नाममा त्यस्ता अखबारलाई केही समय सफलतापूर्वक सञ्चालन गरेका थिए । तीमध्ये एकाध पत्रिका अन्तरक्रियात्मक एवं वैचारिक सामग्री जुटाएका कारण सबैका लागि उपयोगी एवं पठनीय पनि बनेका थिए । दर्जनौं लेखक एवं पत्रकार हुर्काउनमा पनि त्यस्ता प्रकाशनले योगदान गरेका हुन् । तर तिनलेआफ्ना उद्देश्यको घोषणा गर्थे, ती आफूलाई छद्मरूपमा व्यावसायिक भन्दैनथे । उदाहरणका रूपमा ‘जनएकता’ साप्ताहिक वा ‘मूल्याङ्कन’ मासिकलाई लिन सकिन्छ । मूल्याङ्कनले त आफूले प्रकाशन गरेका सामग्रीबारे सञ्चालन गरेको अन्तरक्रिया पनि प्रकाशन गर्थ्यो । यद्यपि यस्ता अखबारका समेत सीमा र समस्या नभएका होइनन् ।<br />
<br />
मूलधारको राजनीतिमा आएपछिको माओवादीले पुरानो रीत छोडेर नयाँ ढर्रा अपनायो । सो पार्टीको संलग्नतामा सञ्चालित त्यस्ता सञ्चार माध्यमले आफूलाई दलीय मुखपत्र भनेनन्, बरु व्यावसायिक आवरण धारण गरे । पार्टीको सिद्धान्तनिष्ठ कार्यकर्तासँग ‘जनादेश’ र ‘कलम’का पुराना स्मृति ताजै थिए, उनीहरू त्यस्ता प्रकाशनका उपयोगिता सम्झाउन खोजिरहन्थे । तर, पार्टीका बाठा कार्यकर्तामा अर्कै प्रवृत्ति हावी भयो ।<br />
<br />
उनीहरूले पत्रकारितामार्फत दलीय स्वार्थको रक्षा गर्ने तर आवरणमा व्यावसायिक देखिने जुक्ति सुझाए, त्यस्तै संस्था स्थापना गरे । त्यस्ता संस्थामा व्यावसायिक पत्रकारितामा अनुभव भएका पत्रकारलाई समावेश गराइएको हुन्थ्यो । तर, मुख्य लगाम पार्टी–बफादार कार्यकर्ताको हातमै रहन्थ्यो । सामान्य अवस्थामा व्यावसायिकजस्तो केही काम गरे पनि, चुनावको बेला होस् वा कुनै पेचिलो मुद्दामा सार्वजनिक बहस चलेको याम होस्, ती सबै दलीय मुखपत्र बन्थे । वैचारिकता कम, संकीर्ण दलीय स्वार्थ ज्यादा हावी हुन्थे ।<br />
<br />
संविधानसभाको दोस्रो निर्वाचन अघिसम्म माओवादी–निकट एक टिभीले आफ्नो प्राइम टाइम पार्टी अध्यक्ष प्रचण्डको महिमामण्डनमा समर्पण गर्यो । अन्तरक्रियात्मक कार्यक्रमलाई समेत पार्टी–प्रोपगान्डामा रूपान्तरण गर्यो । सो टिभीका पत्रकार रिपोर्टिङका लागि दौडाहामा हिँड्दैनथे । बरु पार्टी अध्यक्षका भाषण सुनाउन एवं उनले आफ्ना कार्यकर्तासँग गरेका छलफल दुनियाँलाई सुनाउन अध्यक्षसँगै ठाउँ–ठाउँ घुम्थे । माओवादीले उठाएका राजनीतिक मुद्दालाई समेत ओझेल पार्नेगरी नेता विशेषको चर्चालाई प्राथमिकता दिन्थे ।<br />
<br />
तत्कालीन माओवादीले उठाएका सबै सवालबारे नागरिकसँग अन्तरक्रिया गर्नु अत्यन्त आवश्यक थियो । संघीयता, समानुपातिक समावेशीता, धर्मनिरपेक्षता जस्ता विषयमा पार्टी नेता र नागरिकबीच घनिभूत छलफल नहुँदा नेतृत्व र नागरिक दुवैमा ठूला भ्रम व्याप्त थिए । ती विषयबारे जनताका राय सुन्न, आफ्ना विचार उनीहरू समक्ष बुझिनेगरी सम्प्रेषण गर्नसक्दा त्यस्ता कतिपय भ्रम हट्न सक्थे । तर माओवादी–निकट टिभीले यस्तो संवाद स्थापित गर्ने कुनै काम गरेन । बरु सस्तो प्रोपगान्डामा सम्पूर्ण ऊर्जा, स्रोत र समय खर्च गर्यो ।<br />
<br />
सम्भवतः यस्ता टिभीले चलाएको प्रायोजित हल्लालाई नै पार्टी नेतृत्वले आफ्नो लोकप्रियता सम्झ्यो । टिभीले सिर्जना गरेको भ्रममा लुटपुटिएर उनीहरूले संविधानसभाको दोस्रो निर्वाचन जित्ने सपना देखेका थिए । निर्वाचन परिणामको प्रारम्भिक चरणमै त्यो सपना भ्रम सावित हुनथाल्यो । यथार्थको सामना गर्न उनीहरूलाई गाह्रो पर्यो, धाँधलीका कथा हालेर पत्रकार सम्मेलन गरे । हार प्रमाणित हुनु थियो, भयो । निर्वाचन हारे तर आफ्ना कमजोरी स्वीकारेनन्, सच्याएनन् । बरु फुट र विलयका शृङ्खला सुरु गरे । पार्टी निकट टिभीले आफ्ना रीत छोडेनन् ।<br />
<br />
तत्कालीन माओवादीले मूलधारको राजनीतिमा आफूलाई रत्याउँदै जाँदा त्यसरी खोलिएका अखबार एवं टिभी पार्टीका रहेनन्, गुटका मुखपत्र बने । एमालेमा विलय भएर नेकपा बन्न पुग्दा ती माओवादीमय सञ्चार माध्यम नेताविशेषको भागबन्डामा परेका छन् । केही समयसम्म गुटको स्वार्थमा सञ्चालित कुनै अखबार, अनलाइन न्युज पोर्टल वा टिभी अब नेताको स्वार्थलाई सर्वोपरी मानेर चल्न थालेका छन् । गैरकम्युनिष्ट नेताका पनि आ–आफ्ना अनलाइन नभएका होइनन्, तर यो प्रवृत्ति सबभन्दा ज्यादा नेकपा नेताहरूमा छ । गुटबाट नेता विशेषका खल्तीमा पुगिसक्दा पनि त्यस्ता सञ्चार संस्थाले आफूलाई व्यावसायिक भएको बताउन छोड्दैनन्, ‘एबीसी’ भाष्यको उपयोग गर्न पछि पर्दैनन् । यी संस्थामा कार्यरत पत्रकारले पनि व्यावसायिकताको पगरी गुँथेकै छन् ।<br />
<br />
पूर्व एमालेको मिडिया–कहानी माओवादीभन्दा केही परिष्कृत होला, धेरै फरक छैन । तत्कालीन एमाले–निकट मानिने सञ्चार माध्यममा काम गरेका पत्रकारले आफूलाई व्यावसायिक रूपमा सफल तुल्याएका उदाहरण धेरै होलान् । तर, पार्टी संलग्नतालाई कायमै राखेर व्यावसायिक सञ्चारगृहमा कार्यरत एमाले–पत्रकारले हम्मेसी दलीय स्वार्थ त्याग्न सक्दैनन् । त्यसको अर्थ ती पत्रकार पार्टीले दस्तावेजमा स्वीकारेको मार्क्सवाद वा लेनिनवाद अनुरुप समाचार लेख्छन् भन्ने होइन । बरु तिनले मूलतः आफू निकट गुट वा नेताको स्वार्थलाई प्रधान मानेर सूचना सम्प्रेषण गर्ने कोसिस गर्छन् । पत्रकारका भेषमा खटिने ती कार्यकर्ता खास अवस्थामा मिडिया मालिक र नेतृत्वबीच सम्बन्ध स्थापित गर्ने सेतु बन्छन् ।<br />
<br />
पार्टी नेतृत्वको जोडबलमा व्यावसायिक सञ्चारगृहमा जागिर खान सफल भएका कतिपय पत्रकार पार्टी सत्तामा भएका बेला सरकारी जागिर खान हतारिएका दृष्टान्त धेरै छन् । तीमध्ये धेरैजसो सत्ता समीकरण बदलिएपछि फर्केर व्यावसायिक पत्रकार बन्न आइपुग्छन् । आफू निकट नेता वा गुटका स्वार्थ सिंहदरबार वा बालुवाटार परिसरमा छाडेर आउन सक्दैनन् । गुटगत स्वार्थले लछ्याप्रै भिजेका औंलाले किबोर्ड चलाएर ‘व्यावसायिक’ समाचार लेख्न थाल्छन् ।<br />
<br />
लोकतन्त्र दलतन्त्रमा पतित भएको बेला स्वतन्त्र पत्रकारिताको स्पेस साँघुरो बन्नु स्वाभाविक छ । प्रेस संगठन नामको दलीय संगठनमा आबद्ध पार्टी–पत्रकारले आफ्ना अध्यक्ष अघिल्तिर उभिएर दलतन्त्रको रक्षार्थ कटिबद्ध हुने सपथ खानु उति नै स्वाभाविक ।<br />
<br />
सम्भव भएजति सबै स्पेसमा एवं सबै तरिकाले तिनले दलतन्त्रको रक्षा गर्नेछन् । लोकतन्त्रको पुनःस्थापनाका लागि उठाइएका हर सवाललाई अवैध तुल्याउन खटिनेछन् । दलतन्त्रको आलोचना गर्ने बौद्धिकहरूलाई विकास विरोधी, नकारात्मक एवं देशद्रोही जस्ता फत्तुर लगाएर हरबखत बदनामी गर्न खोज्नुलाई सामान्य मानिएको त्यसै होइन । अलोकतान्त्रिक विधेयकलाई स्वाभाविक मानिएको त्यसै होइन । लोकतान्त्रिक व्यवस्था भनिएको नेपालमा बरु लोकतन्त्र नै अस्वाभाविक र असामान्य भएको छ।<br />
<br />
प्रकाशित : पुस १८, २०७६ ०९:१३<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2020/01/03/157802211833371466.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2020/01/03/157802211833371466.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-18140092468436399082020-01-13T06:59:00.001-08:002020-01-13T06:59:09.809-08:00सञ्जालमा अल्झेको लोकमत <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhW0hQXeVTFtzIhsxU45RNPXIi1Zf1awfpHgsPkKXyCrJyOzL2G9erso2t65Qqq5mduA9RtJwJoGV5fz8LxUdpR9UuJ3Xli73-1Z_MWtpkc7wf31S14Ef7kT38pyJmBqoCqFHDe9JZl_dc/s1600/saamaajik-7-page-20122019034856-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1113" data-original-width="1000" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhW0hQXeVTFtzIhsxU45RNPXIi1Zf1awfpHgsPkKXyCrJyOzL2G9erso2t65Qqq5mduA9RtJwJoGV5fz8LxUdpR9UuJ3Xli73-1Z_MWtpkc7wf31S14Ef7kT38pyJmBqoCqFHDe9JZl_dc/s640/saamaajik-7-page-20122019034856-1000x0.jpg" width="574" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई</span></b>/<br />
<br />
सन् १९७८ मा पहिलोपटक प्रकाशित ‘प्लानिङ फर पिपल’ पुस्तकका लेखकद्वय लुड्विग एफ स्टिलर र राम प्रकाश यादवले पुस्तकको परिचय खण्डमा काठमाडौंको जनमतका चार चरित्र उल्लेख गरेका छन् । सार्वजनिक वृत्तकोती चरित्रमा धेरथोर बदलाव आएको भए पनि आजको ‘लोकमत’ बुझ्न विद्वानद्वयले अघि सारेका विचार अनुपयोगी भइसकेका छैनन् ।<br />
<br />
पहिलो, काठमाडौंले विचार आदान–प्रदान गर्ने कुनै खास सार्वजनिक मञ्चको आवश्यकता बोध गर्दैन । तर मत व्यक्त गर्ने अधिकार सुरक्षित गर्न खोज्छ । दोस्रो, काठमाडौंका निम्ति बोलेको कसैले दाबी गर्न सक्तैन र जसले त्यस्तो दाबी गर्छ, उसलाई चुपचाप बेवास्ता गरिन्छ । तेस्रो, काठमाडौंले देशभरिबाट एवं दार्जिलिङबाट समेत विद्वानहरू आकर्षित गर्छ । तर त्यसका बावजुद नेपालका गाउँबारे चासो राख्दैन । सबैका आ–आफ्ना मत भए पनि कुनै ठोस काम गर्न होइन, कोठेगफ गर्ने विषयमात्र बन्छन्, ती धारणा । चौथो, सरकारी संयन्त्रले कसरी काम गर्छ भनेर बताउन सक्ने र सार्वजनिक व्यक्तित्वहरूको वैवाहिक र पारिवारिक सम्बन्धको बेलिविस्तार लगाउन सक्नेलाई जान्ने–सुन्ने ठानिन्छ । यी चार चरित्र बताइसकेपछि, लेखकद्वय भन्छन्, ‘साधारणतया, काठमाडौंको जनमतले भ्रष्टाचारलाई स्वीकार्छ, अक्षमता हुनु अनौठो मान्दैन र पक्षपातलाई सामान्य ठान्छ ।’<br />
<br />
आजका दिनमा काठमाडौंका लागि सबैभन्दा ठूलो विचार–विमर्श गर्ने थलो सामाजिक भनिने विद्युतीय सञ्जाल भएको छ । अर्थात काठमाडौंले जनमत निर्माण गर्न एउटा अत्यन्त सुविधाजनक स्थल पत्तो लगाएको छ । त्यहाँ विचार–विमर्श मात्र हुँदैन, एकअर्काको कठालो समात्ने, मन नपरेकालाई बद्नामी गर्ने, फाइँफुट्टी लगाउने, विद्रोह मच्चाउने एवं क्रान्ति नै सम्पन्न गर्ने काम पनि हुनथालेका छन् । काठमाडौंले सिर्जना गर्ने बहसको लहरो समाउन कतिपय मोफसल एवं डायस्पोरामा बसेका नेपालीभाषी पनि आइपुग्छन् । मोफसलको तुलनामा विदेशमा बस्ने नेपालीभाषीको संख्या धेरै हुनुपर्छ । काठमाडौंले सिर्जना गर्ने सञ्जालीय बहसबाटै कतिपयले सुधारका अभियान चलाएको दाबी गर्छन्, विद्रोह सुरु गरेको बताउँछन्, क्रान्तिको प्रादुर्भाव गरेको भान पार्छन् र ती सबै उपक्रम सञ्जालमै टुंग्याउँछन् । भर्चुअल–रियलका भेदलाई धुमिल बनाउँदै यथार्थ र भ्रमको खेल दिनभरि खेलिबस्छन् ।<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
हाल विद्युतीय सञ्जालमा उठेका केही विषयलाई उदाहरणका रूपमा लिऊँ । पहिलो, भ्रष्टाचार निर्मूल पार्ने गर्विलो घोषणासहित सरकारमा आएको केपी ओली नेतृत्वको सरकार स्वयं भ्रष्टाचारमा चुर्लुम्म डुबेको आरोप लागेको छ । खासगरी गोकर्ण रिसोर्टको जग्गा प्रधानमन्त्री निकट मानिने व्यापारिक समूहलाई लगभग निःशुल्क दिएको बारे त्यस्ता टिप्पणी भइरहेका छन् । भ्रष्टाचार गर्न सजिलो होस् भनेर कानुनसमेत त्यस अनुकूल बनाएको खबर प्रकाशित भएपछि त्यस्ता मत व्यक्त भएका हुन् । दोस्रो, सवारी दुर्घटना न्युनीकरण गर्न गम्भीरतापूर्वक कदम नचाल्नु भनेको सामान्य मानिसको जीवनप्रति उदासीन हुनु हो भन्ने आलोचना सुरु भएको छ । दिन–प्रतिदिन बढिरहेको सवारी दुर्घटनाका पछिल्तिर जिम्मेवारी पाएका निकाय एवं व्यक्तिको लापरबाही छ भन्ने राय व्यक्त गरिएको छ । तेस्रो, ‘मार्क्स फर्किए’ शीर्षकमा भइरहेको सुनिल पोख्रेल निर्देशित नाटकमा टिकट दर महँगो भएको बारे प्रतिक्रिया आइरहेका छन् । हावर्ड जिनको रचना ‘मार्क्स इन सोहो’मा आधारित नाटक नेकपासम्बद्ध एक समूहको अग्रसरतामा तयार पारिएको हो । नाटकबारे टिप्पणी गर्दै सञ्जालका एक प्रयोगकर्ताले लेखे, ‘मार्क्सले बुर्जुवा पुँजी लिएर पुँजी लेख्या थिए रे, त्यसैले फर्किएका मार्क्सले पनि बुर्जुवा रोजेका रे ।’ यी विषय उछालिनुभन्दा पहिले रियालिटी शोबाट नेता छान्ने उपक्रमबारे टिप्पणी चल्यो र केही समय उठ्यो, ‘चेली–बहस’ र सँगै चढ्यो, ‘डलरवाद’को गर्मी ।<br />
<br />
माथि उद्धृत प्रायः सबै विषयले सरकारको वा सरकारमा सामेल दलको आलोचना गरेको छ । त्यसैले यी सबै विषयमा सरकारको एवं सत्तारुढ दलको बचाऊ गर्ने काम पनि उति नै तीव्रता र जोशका साथ गरियो । सरकारले विकासका लागि निजी कम्पनीलाई सस्तोमा सरकारी जग्गा र स्रोत उपलब्ध गराएको प्रतिटिप्पणी आएका छन् । सरकार आफैंले रिसोर्ट चलाउन नसकेकाले निजीलाई दिँदा साविकको कम्पनीलाई प्राथमिकतामा राखेर दिइएको तर्क अघि सारिएका छन् । सवारी दुर्घटनाबारे प्रधानमन्त्रीको ठूलो चिन्ता व्यक्त भएको छ भन्दै सो समस्यालाई सम्बोधन गर्न स्वयं प्रधानमन्त्री अग्रसर बनेको भनेर बचाऊ गरिएको छ । महँगो टिकटमा देखाइएको नाटकमा ओली–इतर गुटका नेता एवं कार्यकर्ता अग्रसर हुँदा ओली–गुटले त्यसैलाई मुद्दा बनाउन खोजेका छन् । सरकार र खासगरी ओली–खेमाको बचाऊ गर्नलाई तम्तयार राखिएको झुन्डको दैनिकी नै सरकार लक्षित हरेक आलोचनाको जवाफ लेख्नु हो । तर्कले नभ्याउँदा कुतर्क, व्यक्तिगत गालीगलौज एवं धाकधक्कु लगाउनसमेत पछि नपर्ने यो झुन्डले बहसलाई कर्कश बनाउन हरदम प्रयत्न गर्छ ।<br />
<br />
यस्ता सञ्जालीय बहसको सिर्जना मूलतः काठमाडौंमा हुन्छ र यो काठमाडौंले निर्माण गरेको बहसको परिधिभित्रै फन्को लगाउँछ । काठमाडौं बाहिरबाट उठेका विषयले सञ्जालका पूर्णकालीन सदस्यहरूको ध्यान खासै खिच्नसकेको देखिँदैन । साथै विद्युतीय होहल्ला काठमाडौंले सिर्जना गरेको घेराभन्दा बाहिर पुगेको छ जस्तो लाग्दैन । यस्ता बहसका भिन्न ध्रुवमा बसेर सहभागी हुने मानिसहरू धेरैजसो पत्रकार, राजनीतिक कार्यकर्ता, प्राध्यापक, लेखक, पूर्वप्रशासक वा बुद्धिजीवीका विशेषण भिराइनेहरू ज्यादा हुन्छन् । सतहमा हेर्दा, यस्ता दिग्गज मानिसहरू संलग्न बहसमा आवश्यक सूचना, तथ्य, तथ्यांक र गम्भीर वैचारिक मन्थन होला भन्ने लाग्न सक्छ । तर, धेरैजसो विमर्श गालीमा परिणत हुँदै, व्यक्तिगत आक्षेपको फन्को मार्छन् र अन्ततः विषयान्तरमा परेर विलाउँछन् । विषयको गहिराइमा पुर्याउन, आवश्यक तथ्यको खोजी गर्न, थप अध्ययन गर्न, समस्याको हल गर्न, अख्तियारवालालाई जिम्मेवार बनाउन वा दिगो आन्दोलन सिर्जना गर्न सहयोग पुग्दैन । कम्तीमा, विषयको गहिराइ खोतल्ने कुनै हौसलासम्म नदिएरै अक्सर क्षणिक ठट्टामा सबै गम्भीर विषयहरू पतित हुन्छन् ।<br />
<br />
यही निष्कर्षलाई फरक तरिकाले हेरौं । केपी ओली नेतृत्वको सरकार भयानक भ्रष्टाचारको चंगुलमा फँसेको बुझ्न अब कुनै अतिरिक्त विद्वता चाहिँदैन । पछिल्ला केही दिनका अखबारमा बाहिरिएका तथ्य मात्रले त्यति सत्य छर्लंग पारेको छ । के विद्युतीय सञ्जालमा गरिएका केही टिप्पणी र तीमाथि सरकारको पक्षमा फत्तुरबाजी गर्नेहरूले दिएका जवाफ नै काफी छ ? यो भ्रष्टाचारको विषयलाई सञ्जालीय रापतापभन्दा ज्यादा केही गर्न आवश्यक छैन ?<br />
<br />
तुकबन्दी मिलाएर लेखेको दुई वाक्यको ट्वीटलाई नै आफ्नोतर्फबाट गर्न सकिने ‘ठूलो विद्रोह’ मान्नेहरूको संख्या दिन–प्रतिदिन बढिरहेको त छैन ? आवश्यक खबरदारीदेखि गरिनुपर्ने गम्भीर विमर्शसम्म, जरुरी रिपोर्टिङदेखि पढ्नुपर्ने ठेलीसम्म सबै पन्छाएर दुई–चार ट्वीट एवं फेसबुक पोष्टमै सबै ‘विद्वान’ तथा ‘एक्टिभिष्ट’हरू सीमित हुने त होइनन् ? घन्टौं ट्वीटमा भिडेपछि गम्भीर बहसमा सहभागी हुँदै आँधीबेहेरी नै सिर्जना गरेको भ्रममा सबै रमाइरहेका त होइनन् ? विद्युतीय सञ्जालमा सीमित बहसले यथास्थिति बदल्न कतै पनि मद्दत गरिरहेको जस्तो लाग्दैन । अर्थात केही दिन बितेपछि ओली सरकारका सबै अक्षमता सामान्य देखिन्छन्, पक्षपातमा कसैले अनौठो मान्न छोड्छ, भ्रष्टाचार सर्वस्वीकार्य बन्छ । आजभन्दा चार दशकअघि स्टिलर र यादवले काठमाडौंबारे निकालेको निष्कर्ष आजको विद्युतीय आमवृत्तले नै सही ठहर्याउँछ ।<br />
<br />
यसैबीच दुनियाँका निरंकुश सत्ताले जस्तै नेपाली सत्ताले पनि सार्वजनिक विमर्शप्रति चिढचिढाहट प्रदर्शन गरेको छ । नागरिकलाई निर्वाध संवाद गर्न नदिने हेतु अनेक व्यवधान सिर्जना गर्न खोजिँदैछ । गुप्तचरीलाई बलियो बनाउने नाममा नागरिकका मौलिक अधिकार हनन हुनेगरी कानुन निर्माण गरिएका खबर बाहिरिएका छन् । सत्ताले गर्ने बलमिच्याइँबारे चनाखो हुने र खबरदारी गर्ने कामलाई द्रुत बनाउन जरुरी छ । तर, साथै आवश्यक छ, सञ्जालमा निर्माण गरिएको लोकमतको सीमितता बुझ्न । हजारौं मानिसलाई एकैपटक प्रभाव पार्न सक्ने भनिएको सामाजिक सञ्जालमा चल्ने बहसको सीमितताबारे स्वयं सञ्जालमा खासै गफ चल्दैन ।<br />
प्रकाशित : पुस ४, २०७६ ०८:३४<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2019/12/20/157681015675254529.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2019/12/20/157681015675254529.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-71738735034770030652020-01-13T06:54:00.000-08:002020-01-13T06:54:18.509-08:00के हो डलरवादी ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1r6pH2BjqHhPElQg0vKz_9t5zdW2gALzoV8Ggt30dgmoyl9ryW4pTCqYlcuePIcTWkL1G1hIrebPmmkQVJrk83dFidY_82LOqvGNUdO8zOp505UKtgnQIfPtTtRPIhpVkexzOCfDzYDQ/s1600/dollerbaadi-7-page-06122019031830-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="638" data-original-width="1000" height="408" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1r6pH2BjqHhPElQg0vKz_9t5zdW2gALzoV8Ggt30dgmoyl9ryW4pTCqYlcuePIcTWkL1G1hIrebPmmkQVJrk83dFidY_82LOqvGNUdO8zOp505UKtgnQIfPtTtRPIhpVkexzOCfDzYDQ/s640/dollerbaadi-7-page-06122019031830-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई </span></b>/ हुलाकी /<br />
<br />
विशेषणका रूपमा ‘डलरवादी’ शब्दको प्रयोग अधिक हुन थालेको छ । सामाजिक भनिने विद्युतीय सञ्जालमा खोजे यो विशेषण कसले, केका लागि र कसका विरुद्ध प्रयोग गर्छन् भन्ने थाहा हुन्छ । राजनीतिक दलका नेता, बुद्धिजीवी, नेताका वैतनिक एवं अवैतनिक समर्थकदेखि विद्युतीय सञ्जालमा समय कटनी गरेर बस्नेका लागि ‘डलरवादी’ प्रिय शब्द भएको छ ।<br />
<br />
खास गरी विदेशी मुद्राको प्रभावमा बोल्ने वा लेख्ने काम गरेको भनेर कसैलाई लाञ्छना लगाउनका लागि यो शब्दको प्रयोग गर्ने चलन छ । समाज विज्ञानमा प्रयोग हुने अन्य धेरै ‘वाद’ को जसरी व्याख्या गरिन्छ, ‘डलरवाद’ को त्यस्तो सैद्धान्तिक व्याख्या भने सुनिएको छैन ।<br />
<br />
करिब पाँच वर्षअघि नेपाली छापामा ‘हिमाल साउथ एसिया’ पत्रिका प्रकाशन गर्ने साउथ एसिया ट्रस्ट विवादमा तानियो । तत्कालीन माओवादीले ट्रस्टले नर्वेजियन दूतावासको सहयोगमा पत्रिका प्रकाशन गरेको विषय संसदमा उठायो । विदेशी सहयोगमा सञ्चार माध्यम सञ्चालन गर्न नहुने एवं त्यसो गरेर नेपालमा द्वन्द्व चर्काउने षड्यन्त्र भएको जिकिर माओवादी पक्षको थियो । तिनताक सत्यनिरूपण तथा मेलमिलाप आयोग बनाउने र त्यसमार्फत द्वन्द्वका बाँकी मुद्दा सम्बोधन गर्ने कामबारे छलफल चलिरहेको थियो । अहिलेसम्म नसुल्झिएको सो विषय त्यस बेला झन् बढी पेचिलो थियो । त्यही सिलसिलामा नेपाली कांग्रेसका नेता रामचन्द्र पौडेलले समेत साउथ एसिया ट्रस्टसम्बद्ध पत्रकार एवं बुद्धिजीवीलाई इंगित गर्दै ‘डलरवादी’ विशेषणको प्रयोग गरेका थिए ।<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
माओवादी मात्रले उच्चारण गर्दा ‘डलरवादी’ ले व्यापकता पाएको थिएन, तर कांग्रेस नेताले समेत अनपेक्षित रूपमा त्यसैको सिको गर्दै द्वन्द्वका मुद्दालाई धेरै नउछाल्न चेतावनी दिएपछि सो शब्द लोकप्रिय बन्यो । गालीस्वरूप सो शब्दको प्रयोग बढेपछि तिनताक ‘नेपाल’ साप्ताहिकको आफ्नो स्तम्भमा मैले डलरवादको सैद्धान्तिक व्याख्या गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएको थिएँ । २०१४ को मेमा प्रकाशित सो लेखको एउटा पंक्ति उद्धृत गर्नु सान्दर्भिक हुन्छ— ‘डलर ल्याएर गरिएका सबै काम खराब छैनन् । सबै मानिस डलरवादमा फसेका पनि छैनन् । त्यसैले पनि डलरवादको सैद्धान्तिक परख गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । ताकि ठोस काम गरेर योगदान पुर्याएका संस्था, मानिस र दाताहरू डलरवादमा लेश मात्र पनि छैनन् भनेर देखाउन मिलोस् ।’<br />
<br />
मार्क्सवादी अर्थशास्त्र जस्ता सैद्धान्तिक विमर्शमा अत्यन्त ठूलो चाख राखेर मोटा किताबसम्म लेखिसकेका बुद्धिजीवीबाट यस्ता सैद्धान्तिक व्याख्याको अपेक्षा गर्न सकिन्थ्यो । सामान्य फरक मतसम्म पचाउन नसक्ने बनिसकेका दलीय बुद्धिजीवीले डलरवाद जस्तो शब्दलाई अत्यन्त हलुका ढंगले प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति भने सामान्य बन्यो । नेकपासम्बद्ध अर्थशास्त्री डा. विजय पौडेलले फरक मत राख्नेलाई निषेध गर्ने मनसुबा राखेर ‘डलरवादी महिला’ जस्ता शब्दावलीको प्रयोग गरे । महिला खेलाडी कुनै खेलमा विजयी बनेको विषय समाचार वा फिचर बनाउँदा नेपाली पत्रकारले ती खेलाडीलाई सामान्य खेलाडी नभनी ‘नेपाली चेली’ भनेर चिनाउने गरेकोबारे ट्वीटरमा विमर्श चलिरहेको थियो । सँगैमा पुरुष खेलाडी सफल हुँदा ‘नेपाली ठिटो’ जस्ता शब्दावलीको प्रयोग गरिँदैन, ‘नेपाली खेलाडी’ मात्र भनिन्छ । केहीले गम्भीरतापूर्वक र केहीले हलुकाठट्यौलो बनाएर यी विषयमा धारणा राखिरहेका थिए । ‘चेली’ जस्ता शब्दको प्रयोगमा लैंगिक असमानता एवं पितृसत्तावादको प्रभाव देखिने तर्क गरिएको थियो । सो शब्दको प्रयोगले ‘पेट्रोनाइज’ गरेको अर्थात् कृपाभाव राखेको बुझाइ व्यक्त गर्ने धारणा राख्नेहरूमा लेखक, पत्रकार एवं बुद्धिजीवीहरू थिए । खेलाडीलाई खेलाडी भनेर चिनाउँदा उनीहरूको सम्मान हुने मत जाहेर गरिएको थियो ।<br />
<br />
छापामा ‘चेली’ शब्दको प्रयोगलाई निरुत्साहित गर्नुपर्ने मत राख्ने महिलाहरूलाई इंगित गर्दै डा. पौडेलले ट्वीटरमै टिप्पणी गरे, ‘कुन दिन यी डलरवादी महिलाहरूले आमा शब्दले महिलाहरूको अपमान गर्यो, यसको साटो मम्मी वा मम मात्र भन्नुपर्छ भन्नेछन् । यिनीहरू असल नेपाली संस्कार सिद्ध्याउन लागेका छन् । सावधान, यी नेपाली भेषका विदेशी दलालबाट Û’ शब्दको चयन र प्रयोग सधैं बहसयोग्य विषय हो । आमवृत्तमा लेख्ने र बोल्ने मानिसले प्रयोग गर्ने शब्दबारे विमर्श हुनु स्वागतयोग्य काम हो । हिजो सहजतापूर्वक प्रयोग गरिने खास शब्दबाट एउटा ठूलो समुदायले आफू हेपिएको महसुस भएको बताएपछि, आज सम्मानपूर्वक ‘मधेसी’ भन्न थालिएको छ । बहसको यस्ता पक्षलाई पूर्णतया अनदेखा गरेर विमर्शमा सहभागी भएका सबैलाई एकमुस्ट गाली गर्न उद्यत हुने डा. पौडेलको ट्वीटमार्फत उनकै असंवेदनशीलता छताछुल्ल भएको छ । उनले सार्वजनिक विमर्शको कस्तो चरित्रलाई संवर्द्धन गर्न खोजेका छन् भन्ने पनि उजागर भएको छ ।<br />
<br />
अर्को प्रश्न पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ । पौडेलले बुझेको डलरवाद के हो ? एउटा ट्वीटमा सबै आशय नखुले पनि सामान्य अन्दाज गर्न सकिन्छ । विदेशी सहयोग पाउने संघ–संस्थामा जागिर खाने वा त्यस्ता सहयोगका आडमा आफ्नै नेतृत्वमा कुनै संस्था चलाउने मानिसहरू डलरवादी हुने उनको आशय हो । त्यस्ता संस्थामा काम गर्ने मान्छेले नेपालका मौलिक भाषा, संस्कृति एवं रीतिरिवाजको सम्मान गर्दैनन् भनेर बुझेका छन् उनले । उनका अनुसार, त्यस्ता मान्छे मौलिक संस्कृति र भाषाको साटो विदेशी भाषा–संस्कृतिको संवर्द्धनमा काम गर्छन् । उनको बुझाइमा, त्यसो गरेबापत पनि उनीहरूले ‘डलर’ नै कमाउँछन् ।<br />
<br />
पौडेलले आरोप लगाएकामध्ये एक लेखक आन्विका गिरी पनि हुन् । के पौडेलजस्ता विद्वान्ले आन्विकाहरूलाई पढेका छन् ? काफी सन्देह गर्ने ठाउँ रह्यो । नेपाली साहित्य र पत्रकारिता क्षेत्रमा स्थापित नाम हो— आन्विका । उनको ‘कम्युनिष्ट’ शीर्षक कथासंग्रहमा समेटिएका सिर्जना पढेको जोकसैले भन्न सक्छ, आन्विका नेपाली भाषा र साहित्यलाई सम्मान गर्दै सो भाषाको विस्तार एवं विकासमा दत्तचित्त भएर लागिपरेकी स्रष्टा हुन् । सामाजिक एवं राजनीतिक रूपमा सचेत भएर साहित्य साधना गर्ने आन्विकाको ‘मान्छेको रंग’ उपन्यासपढ्दा सशस्त्र द्वन्द्वको चपेटामा परेका युवा र सामान्य मानिसप्रति उनी कति संवेदनशील छन् भन्ने सहजै बुझिन्छ । त्यति मात्रै होइन, पछिल्लो समय उनले बालबालिकाका लागि नेपाली भाषामा साहित्य लेखेकी छन् । हाम्रा सन्तानलाई नेपाली भाषामार्फत जीवन र समाज चिनाउन, भाषाको महिमा र सामर्थ्य बुझाउन एवं तिनलाई असल मान्छेका रूपमा हुर्काउन सहयोग पुग्ने ती कृतिको महत्ता बुझ्न कतिको सक्षम छन् डा. पौडेल ? कम्तीमा, उनको योट्वीटले त्यति सामर्थ्यको संकेत गर्दैन ।<br />
<br />
तुलनै गर्ने हो भने सहजै भन्न सकिन्छ, नेपाली भाषा, साहित्य एवं चिन्तनका क्षेत्रमा डा. पौडेलभन्दा बढी योगदान गर्ने स्रष्टा हुन्— आन्विका । आफ्नो समृद्ध चेतनाकै आडमा उनले नेपाली छापालाई सचेत गराउन विद्युतीय सञ्जालको ‘चेली बहस’ मा सहभागी हुने जाँगर देखाएकी थिइन् । डा. पौडेलको असंवेदनशीलताले आन्विका गिरीहरूको असम्मान गरेको छ । पौडेल जस्ताका भद्दा गालीले एउटा जरुरी बहसलाई मोड्ने कोसिस मात्र गरेको छैन, जरुरी विमर्शमा उद्यत रहने आन्विका जस्ता सर्जकलाई निरुत्साहित गर्ने प्रयास पनि गरेको छ । आन्विकाहरूलाई निरुत्साहित गर्न पौडेलसँगै रामकुमारी झाँक्रीहरू पनि सहभागी हुनुलाई भयानक विडम्बना मान्नुपर्छ ।<br />
<br />
डलरवादकै सवाल उठाउने हो भने, डा. पौडेलका लागि आफ्नै दल एवं आफ्नै कमरेडहरूतर्फ फर्कनु बढ्ता मनासिब हुन्छ । मजदुरको हकहितका नाममा दलीय संगठनमा असंख्य स्रोतबाट आएका वैदेशिक सहयोगको हिसाबकिताब कसले राखेको छ ? मानव अधिकार एवं भौतिक विकासका नाममा पौडेलसम्बद्ध दलनिकट मानिसले ल्याएका विदेशी मुद्राले उनीहरूको निजी सम्पत्तिमा कतिको वृद्धि गरेको छ ? तिनै मानिसहरू यो मुलुकको सबैभन्दा ठूलो ओहदामा बस्ने जनप्रतिनिधिलाई सल्लाह दिनेदेखि विकासका योजना बनाउनेसम्मका काममा खटिएका छन् । तिनैमध्येका कोही ठूला पश्चिमा मुलुकका राजदूत पदमा आसीन छन् । डा. पौडेललाई आफ्ना दलनिकट त्यस्ता मानिसदेखि कत्तिको भय छ ? आफ्नै कमरेडहरूबाट नेपाली राष्ट्रियता एवं मौलिक संस्कृतिमाथि हुन सक्ने प्रहारबारे कत्तिको हेक्का छ ?<br />
<br />
प्रकाशित : मंसिर २०, २०७६ ०८:०५<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/bibidha/2019/12/06/15755988031588284.html?author=1">https://ekantipur.com/bibidha/2019/12/06/15755988031588284.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-31594080687942209092020-01-06T07:40:00.001-08:002020-01-06T07:40:03.224-08:00Statement in solidarity with students and teachers of JNU and against violence on campus<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8w-DkZRg2yhflFu5_5_HbBVyeQBHNwxBj8YDm6ycRPaqIJpZO8q_JrKDbxOPtwIEaLHfK2h59mmrncL84CbRMSsmRkV10xfOlkVe8fnVtcR0eQ3g1lgE3Euq7PUEpubqaKt39bMzVLc8c/s1600/jnu+protest.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="528" data-original-width="1000" height="168" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8w-DkZRg2yhflFu5_5_HbBVyeQBHNwxBj8YDm6ycRPaqIJpZO8q_JrKDbxOPtwIEaLHfK2h59mmrncL84CbRMSsmRkV10xfOlkVe8fnVtcR0eQ3g1lgE3Euq7PUEpubqaKt39bMzVLc8c/s320/jnu+protest.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;"><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />We,
the Nepali alumni and friends of the Jawaharlal Nehru University (JNU), unequivocally
condemn the brutal violence on students and teachers of the University on
Sunday, January 5, 2020. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">On
Sunday, over 100 masked hoodlums entered the JNU campus allegedly in collusion
with the University administration and the police, and unleashed a coordinated
attack on protesting students and teachers. Armed with rods and sticks, the
hoodlums even entered the hostels of female students and thrashed them brutally.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">More
than 40 students and teachers, including JNU Students’ Union President Aishe
Ghosh and Centre for the Study of Regional Development (CSRD) Professor Sucharita
Sen, sustained severe injuries during the attack. That over 18 students and teachers
have been admitted to the All India Institute of Medical Sciences (AIIMS) for
treatment, explains of the heinous nature of the attack. We condemn the
inaction of Delhi Police and JNU security officials, for remaining mere spectators
during the attack, even as the students and teachers appealed for help
in-person and over social media.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">The
students of JNU have been protesting peacefully for the past 70 days against
the hike in hostel and utility fees without proper consultation with the
students. Rather than heeding the students' demands, the University
administration has unilaterally decided to conduct exams for the Monsoon
semester and admissions for the Winter semester excluding majority of the
students. We salute the resolve of the students, and thank the teachers for
supporting the students in their rightful protest against the University's high-handedness
in deciding the students' future. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">We
condemn JNU vice-chancellor M. Jagadesh Kumar for failing to provide security
to the students and teachers of the University, and for allowing armed mob to
enter the Campus, putting lives of the students and teachers in danger. We wish
to convey to him that he failed in his duty as a vice-chancellor and teacher, and
we urge him to begin a meaningful dialogue with the students to restore
normalcy in the University campus as early as possible. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">As
Nepali alumni and friends of JNU, we are deeply concerned about the
undemocratic way in which the University administration has hiked the hostel
and tuition fees recently. This has resulted in a sever dip in the number of
Nepali students at the University. In its fifty years of existence as India's
premier University, JNU has produced outstanding scientists, administrators,
journalists, and public intellectuals, among others, who have contributed to
the betterment of India and the world. We, therefore, express our solidarity with
the students protesting for their constitutionally guaranteed rights to
education and freedom of expression. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">Further,
we are alarmed at the way in which India's premier universities including JNU, Aligarh
Muslim University, Jamia Millia Islamia, Jadavpur University and Hyderabad
Central University have come under systematic attacks in the past few years,
with students and teachers being hounded for raising their rightful demands for
quality education and freedom of speech. Sunday's attack on JNU students and
teachers is in continuation of that series. Such attacks have created an
atmosphere of fear among Indian and international students at various Indian universities.
We wish to convey to the current Indian government, led by Prime Minister
Narendra Modi, that the international community is closely watching the
unfortunate developments in India's universities. We call upon the government
to ensure Indian universities remain secure for students, both from India and
abroad. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">We
request Indian and international media to report freely and fairly on the
developments at JNU and other educational institutions under attack. We urge the
authorities to investigate the matter with utmost sensitivity and bring the
perpetrators to justice.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">Finally,
we urge Nepal government to convey its concerns regarding the security of
Nepali students studying in Indian universities, and request Modi government to
ensure that the campuses remain secure for the students.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Georgia",serif;">Date:
January 6, 2020<o:p></o:p></span></div>
<br /></div>
UJJWAL PRASAIhttp://www.blogger.com/profile/04465699196919901120noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-50336041161638796042020-01-05T23:51:00.001-08:002020-01-06T00:14:32.987-08:00प्रतिरोधको प्रेरणाश्रोत: जेएनयु<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjiRRwAGgAndrMfKlHh2S9l0g-Lh7noyxNV_CJAjDz-oY8q6oM-UjCbh0I1dNmQxIyMJ2itU9AZc8MhFDgyREAzUDaPCEVMvoKjRG3kr-OOTGL113T8GISFgjZkzdiZgwp01EnLFYLZBurr/s1600/jnu+poster.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="768" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjiRRwAGgAndrMfKlHh2S9l0g-Lh7noyxNV_CJAjDz-oY8q6oM-UjCbh0I1dNmQxIyMJ2itU9AZc8MhFDgyREAzUDaPCEVMvoKjRG3kr-OOTGL113T8GISFgjZkzdiZgwp01EnLFYLZBurr/s320/jnu+poster.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
मलाई जहावरलाल नेहरु विश्वविद्यालय (जेएनयु)को विद्यार्थी (असफल) हुँ भन्दा गर्व लाग्छ । जेएनयुसँग जोडिएर गर्विलो महसूस गर्नुपर्ने धेरै कारण छन् । कुनै डिग्रि लिन नसकेर निराश फर्के पनि त्यहाँ बस्दा पढेका किताब, गरेका सँगत, पाएको वातावरण, सुनेका लेक्चर, सहभागि भएका प्राज्ञिक गतिविधिले अद्यापी मलाई बौद्धिक ऊर्जा दिन्छन् । जेएनयु बसाईबारे मेरा केही सँस्मरण प्रकाशित छन् । तिमध्ये मैले आफूलाई ‘<a href="http://annapurnapost.com/news/89361" target="_blank">झेलम ३४७</a>’ मा राम्रोसँग व्यक्त गरेको छु भन्ने लाग्छ ।<br />
<br />
जेएनयु विश्वको सबैभन्दा उत्कृष्ट विश्वविद्यालय होईन । उत्कृष्टताको बजारु मापनका आफ्नै समस्या छन् ।<a href="https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/comparing-harvard-apples-with-jnu-oranges/article4242153.ece" target="_blank"> यो विश्वविद्यालय स्वयंले त्यस्तो आत्मरति खासै गर्दैन पनि ।</a> भारतीय लोकतन्त्रपछि स्थापित लोकतान्त्रिक सँस्थाहरुमध्ये एउटा सुन्दर सँँस्था भने पक्कै हो । त्यसो भन्नमा यो विश्वविद्यालयका विद्यार्थीले गर्व गर्छन् । कुनै पनि सँस्था समस्यारहित हुँदैनन्, खोज्न थाले जेएनयुका पनि अनेकानेक कमजोरीहरु देखिनेछन् । तथापि भारतको विविधतालाई यो विश्वविद्यलायले वरण गरेको छ । जातीय, क्षेत्रीय, लैंगीक, वैचारिक विविधता यहाँ देख्न सकिन्छ ।<br />
<br />
कतिपयले बुझे जस्तो केवल रातो रँगले मात्रै होईन, विचार एवं वहसका अनेक रँगले सजाईएको थियो जेएनयु । भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) सरकार र जेएनयु नेतृत्वले जेएनयुको गेरुवाकरण चाहेको छ । उसको त्यो प्रयत्न सफल हुन सजिलो छैन । कारण, जेएनयुका विद्यार्थी र शिक्षकहरु यो सँस्थाको गरिमा बँचाऊन संघर्षरत छन् । चुपचाप सबै ताण्डव हेरेर बसेका छैनन् । आफ्नो कुत्सित प्रयत्न सफल हुन नसकेकोमा क्षुब्ध हुँदै भाजपाले निहत्था विद्यार्थी र शिक्षकमाथि भौतीक आक्रमण सुरु गरेको छ । किस्ता किस्तामा आतंक सृजना गरेर आम मानिसलाई जेएनयु संस्थाप्रति भयग्रस्त बनाउन खोजेको छ ।<br />
<br />
सके कब्जा गरेर सिँगो सँस्थालाई हिन्दुत्ववादी बनाउने, नसके चरम विद्रुप बनाइदिने ताकि कसैले त्यहाँ जाने सपना नदेखुन् – भाजपा नेतृत्वको उद्देश्य स्पष्ट छ । भारतीय समाजलाई लोकतान्त्रिक बनाउनुपर्छ भन्ने जोकोही विद्यार्थीलाई देशद्रोही करार गरिएको छ । खुला चीन्तन गर्ने जोसुकै शिक्षक त्यस्तै आरोप र लाञ्छनाका सिकार भएका छन् । मोदी–सत्ताको धेरै आलोचना नगर्ने विद्वानहरु समेत पछिल्लो आक्रमणबाट दिक्क भएको बुझ्न सकिन्छ ।<br />
<br />
पछिल्लो पटक जेएनयु पुग्दा नै जेएनयुले आघात बेहोर्न थालेको महसूस भएको थियो । साबिक अवस्थामा हरेक साँझ जेएनयुका प्राय सबै ढाबा चलायमान देखिन्थे । समुह समुहमा बसेका विद्यार्थीहरु राजनीतिदेखि सँस्कृतिसम्म, किताबदेखि सिनेमासम्म, धर्मदेखि प्रविधिसम्मका अनेक विमर्श गरेर चिया पिएको दृष्य यसै मनोरम देखिन्थ्यो । त्यसरी गफिएका बेला विभिन्न अध्ययन समुहका वा राजनीतिक सँगठनका विद्यार्थीहरु त्यही बेलुका आयोजना गरिने प्रवचन कार्यक्रमका सेता पर्चा बोकेर आइपुग्थे । तिनै विद्यार्थीको निम्तोमा मैले बेलुका खाना खाइसकेपछि मेशमा बसेर शशि थरुरदेखि अरुन्धती रोयसम्म, आनन्द तेलतुम्बडेदेखि आशिष नन्दीसम्मलाई प्रत्यक्ष सुन्ने मौका पाएको थिएँ । तर, पछिल्लो पटक म पुग्दा जेएनयुको हरियो फाँटमा मोदी–सत्ताको घुर्मैलो छाया परिसकेको थियो । त्यस्ता कार्यक्रम आयोजना गर्न विद्यार्थीलाई हतोत्साहित तुल्याईएको थियो ।<br />
<br />
म अन्तिम पटक त्यहाँ जाँदा विद्यार्थीले भित्तामा टाँसेका पुराना पोष्टर खुइलिन थालेका थिए । गजानन माधव मुक्तिबोधको कविता खुईलिएको थियो, बि.आर अम्बेडकरको भनाई मेटिन थालेको थियो । नयाँ पोष्टर लगाउने ऊर्जा र जाँगर पनि विस्तारै कम भएछ कि जस्तो भान परेको थियो । केही महिनाअघि मात्र जेएनयुको सौन्दर्य प्रष्फुटित गर्ने ति सबै चित्रहरु निकाल्न आदेश भएको खबर पढेँ । म विश्वविद्यालयमा पुगेको पहिलो त्यही भित्तोमा पढेको एक पंक्ति वाक्य मेरो मस्तिष्कमा छापिएकै छ – ‘ईफ पोलिटिक्स डिसाईड्स युर फ्युचर, डिसाईड व्हाट युर पोलिटिक्स सुड बि !’ अर्थात, राजनीतिले तिम्रो भविष्य निर्धारण गर्छ भने, तिम्रो राजनीति के हुने, निधो गर । भित्तो चिल्याउने निर्णय विद्यार्थीको राजनीतिकरण गर्ने प्रक्रिया अवरुद्ध गर्ने प्रयत्न हो ।<br />
<br />
जेएनयुका रंगीन पर्खाल र त्यहाँको जीवन्त वैचारिक घर्षणबाट प्रेरित भएर मैले मेरो राजनीति निर्धारण गरेको हुँ । म लोकतन्त्र र समताको पक्षमा छु । चाहे विकास र समृद्धिका नाममा होस वा राष्ट्रवादका नाममा, लोकतन्त्र र समताको खिलाफमा गरिने राजनीतिको म विरोध गर्छु । चाहे भारतमा होस् वा चीनमा, अमेरिकामा होस् वा रुषमा, लोकतन्त्रद्वेषी शासनको आलोचना गर्छु । यस्तो पक्षधरतामा म एक्लो छैन, यस्तो महसूस गर्न पनि म जेएनयुका ति दिन सम्झिरहन्छु ।<br />
<br />
भारतलाई फासिवादबाट जोगाउने अभियानमा जुटेका सबै युवा जेएनयुलाई सम्मान गर्छन्, त्यसले कायम राखेको प्रतिरोधी चेतनाबाट प्रेरित हुन्छन् । नेपालमा समेत फासिवादका संकेत देखिन थालेका छन् । नेपाल साप्ताहिकले आफ्नो सम्पादकीयमा प्रयोग गरेको <a href="https://nepalmag.com.np/news/2020-01-05/20200105135110.html" target="_blank">‘नियन्त्रित गणतन्त्र’</a> आँफैमा त्यही संकेतको नरम अभिव्यक्ति हो । प्राध्यापक चैतन्य मिश्रहरुले ओली–सत्ताका आलोचकलाई शब्दको फुर्मस गरेको वा ज्यादा नकारात्मक भएको आरोप लगाएपनि, नेपाललाई फासिवादमा जाकिन नदिन सचेत प्रयत्न थाल्ने बेला भइसकेको छ । जेएनयुमा भएको भाजपा–आक्रमणलाई डटेर सामना गरिरहेका विद्यार्थीबाट प्रतिरोधको प्रेरणा लिनु श्रेयस्कर हुन्छ ।</div>
UJJWAL PRASAIhttp://www.blogger.com/profile/04465699196919901120noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-83265918316751739172019-11-21T21:06:00.000-08:002019-11-21T21:06:03.686-08:00बौद्धिक युवाको एक्लोपना<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOOoWIECDHL05-tfxxoyTOi4CbHNDzzSDN4fc_WOJG1Bd8p9i6NTb1Ialfi6CtcOjSdgtesp-yoCjYbpeJsBk6MFk8U2fBh48h1USrCkZXTeVLYmVigTN0OnXcBdeiAmDr-jArdbbsYwo/s1600/boudik-yubako-7-page-22112019045048-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="636" data-original-width="1000" height="406" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOOoWIECDHL05-tfxxoyTOi4CbHNDzzSDN4fc_WOJG1Bd8p9i6NTb1Ialfi6CtcOjSdgtesp-yoCjYbpeJsBk6MFk8U2fBh48h1USrCkZXTeVLYmVigTN0OnXcBdeiAmDr-jArdbbsYwo/s640/boudik-yubako-7-page-22112019045048-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई </span></b>/<br />
<br />
हुलाकी /<br />
<br />
काठमाडौँ — मानव समाजका जटिलता वृद्धि भएका छन् । पुराना संकटका नयाँ रूप सतहमा देखिएका छन्, कतिपय नौला संकट बोधगम्य छैनन् । मानव जीवन र दुनियाँको अस्तित्वसँग जोडिएका प्रश्नमा हिजो गरिएका कतिपय दार्शनिक चिन्तन विलुप्त हुने सम्भावना छ ।<br />
<br />
बौद्धिक विलासका निम्ति ती मीमांसा कतै प्रयोग भएका हुन सक्छन्, तिनलाई अद्यावधिक गर्दै मान्छे र प्रकृतिको हित सोच्ने काम भने प्राथमिकतामा छैन । बजार आफैमा प्रभावशाली विचारधारा एवं समग्र राजनीतिक, सामाजिक र सांस्कृतिक अभ्यासको केन्द्र भएकाले प्राथमिकतामा स्वयं बजार छ ।<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
उम्दा भनिएका कवितादेखि अति उपयोगी भनिएको प्रविधिसम्म, प्रभावशाली भनिएका आर्थिक सिद्धान्तदेखि नयाँ धर्मको प्रतिपादनसम्म सबैको केन्द्र बजार हो । नाओमी क्लिनले त्यसै भनेकी होइनन्, ‘हामीलाई कविता र अध्यात्मका पनि ब्रान्ड चाहिन थालेको छ ।’ वर्गीय आन्दोलनको उपादेयता सिद्ध गर्न खोज्नेदेखि सामुदायिक पहिचानलाई प्राथमिकतामा राख्नेहरूसम्म सबै बजारु ऊहापोहमा सीमित छन् । उनीहरूका संघर्ष, गतिविधि, संगठन, नेतृत्व सबै बजारमा प्रभाव जमाउन उद्यत रहन्छन् ।<br />
<br />
अरू त अरू, बजारको आलोचना र विकल्प स्वयं बजारकै औजार बन्न पुग्छ । यस प्रवृत्तिको सबैभन्दा नजिकको दृष्टान्तबारे पढ्न मनलागे मेघनाद देसाईकृत ‘पोलिटिक्स : ट्रम्प, मोदी, ब्रेक्जिट एन्ड द प्रोस्पेक्ट फर लिबरल डेमोक्रेसी’ पढे पुग्छ ।<br />
<br />
नेपालमा भइरहेका बौद्धिक चर्चाको मसिनो अवलोकन गर्दा पनि देखिन्छ, बजारवादको आलोचना गर्नेले विकल्पमा दक्षिणपन्थी राष्ट्रवाद अघि सार्छन् । ‘एथ्नो–नेसनलिजम’ भन्न मिल्ने त्यो राष्ट्रवादले अन्ततः बजारकै सेवा गर्छ र बजारकै भरमा त्यो अडिन खोज्छ । बजारको जकडबन्दलाई चुनौती दिँदै मुक्त समाजको परिकल्पना गर्न सक्छु भनेर कार्ल पोल्यानीदेखि कार्ल पोपरसम्मको उद्धरण दिएर लेख्ने एक थरीले पञ्चायती राष्ट्रवादलाई अन्तिम सत्य ठान्छन् ।<br />
<br />
पश्चिमा ज्ञानको दबदबालाई चिर्ने सपना देख्ने एवं पूर्वीय सभ्यताको पुनःस्थापना खोज्ने अर्का थरीले नागार्जुनदेखि आशिष नन्दीसम्म स्मरण गर्दागर्दै विनायक दामोदर सावरकरलाई आदर्श स्थापना गर्न पुग्छन् । प्रकारान्तरले मौलिकताका नाममा ज्ञानोद्यमको ब्राह्मणवादी वृत्तको परिकल्पना गर्छन् र समाजलाई त्यसैको कैदी बनाउने प्रयत्न गर्छन् । यो प्रवृत्तिको विकराल एवं विकृत रूप भारतमा देखिन्छ ।<br />
<br />
राष्ट्रवादको भावुकता बेच्न नखोज्नेहरूले पनि चल्तीको उदारवादी रूपरेखाभन्दा भिन्न सोच्न सके जस्तो लाग्दैन । समाजवाद पनि कतै छलकपटका निम्ति प्रयोग हुन्छ, कतै विलासी गफका लागि । धेरैजसो समाजवादी उही राष्ट्रवादको बेकामे जामा पहिरिएर राजनीतिक सोकेसमा सजिन पुग्छन् । परिणाम, समाजवाद स्वयं बजारु हल्लाखल्लाको सानो चिच्याहटमा सीमित हुन्छ ।<br />
<br />
पुँजीवाद गहिरो र विस्तारित हुँदै जाँदा देखा परेका संकटबारे बुझ्न र नयाँ विकल्पको खोजी गर्न कुनै तयारी सूत्रहरू उपयोगी होलान् भन्ने लाग्दैन । उदारवादी अर्थव्यवस्थाको उच्चतम अभ्यासपश्चात् फासीवादको उदय हुन थालेको देखेर आत्तिएकाहरूले नयाँ बाटो खोज्न सकिरहेका छैनन् । अघिल्लो शताब्दीमा प्रतिपादित कतिपय सिद्धान्त अहिले सहयोगी हुन सक्छन्, तर ती स्वयंले नयाँ बाटो तयार गरिदिँदैनन् ।<br />
<br />
मानव समाजलाई बस्नलायक, सिर्जनात्मक एवं दिगो बनाउन नयाँ राजनीतिक एवं सांस्कृतिक जग निर्माण गर्न अत्यावश्यक छ । हिजो आफैले खनेको बाटो वा वरण गरेको सिद्धान्तको निर्मम समीक्षा गर्न सक्नेले मात्रै नयाँ गोरेटो कल्पिन सक्ला । नयाँ किसिमको मानवीय सम्बन्ध एवं मानव–प्रकृति सम्बन्धको परिकल्पना अघि सार्न सक्ला । न कथित गौरवशाली विगतको केही अर्थ छ, न तयारी सूत्रबद्ध स्वर्गको ।<br />
<br />
यस्तो परिकल्पना गर्ने कसले ? परिकल्पनालाई अभ्यासमा परिणत गर्ने कसरी ? के विश्वविद्यालय वा अध्ययन प्रतिष्ठानहरू त्यस्ता ठाउँ हुन्, जहाँ यो स्तरको परिकल्पना सम्भव होओस् ? के सामाजिक आन्दोलनहरूमा यस्ता परिकल्पनाका लागि ठाउँ हुन्छ ? के राजनीतिक दलहरू नै त्यस्ता मञ्च हुन्, जहाँ नयाँ दुनियाँको परिकल्पना गर्दै त्यसलाई यथार्थमा बदल्ने साहस गरिन्छ ? विवाह र परिवारजस्ता अत्यन्त लामो इतिहास भएका संस्थाले यस्ता नयाँ परिकल्पनालाई अभ्यासमा परिणत गर्न मद्दत गर्लान् ? स्वयं आधुनिक राष्ट्र–राज्यको अवधारणा नै समस्याका रूपमा देखा पर्दैन ? अथवा, यस्तो परिकल्पना कुनै योजना वा सुझबुझपूर्ण हस्तक्षेपबिना कुनै एक सज्जनको दिमागमा एक बिहान आफै कोरलिन पुग्छ ?<br />
<br />
समय आएपछि स्वतः यस्ता परिकल्पना कोरलिन थाल्छन् भन्ने नियतिवादमा विश्वास छैन । यसका लागि सुदीर्घ बौद्धिक श्रम आवश्यक हुन्छ, प्रचुर कल्पनाशक्तिको खाँचो पर्छ । यस्ता उद्यममा लागेका मान्छेहरूमा बौद्धिक इमानदारी उति नै जरुरी हुन्छ । त्यसैले सर्वाधिक महत्त्वको प्रश्न हो— के नयाँ पुस्ताको राजनीतिक एवं बौद्धिक नेतृत्व गर्ने व्यक्ति र समूहले यस्ता अप्ठ्यारा कामको बोझ उठाउन सक्छन् ? अनेक खतरा मोलेर, बजारु मोहलाई गौण बनाएर हिजोका सारा स्थापत्यमाथि प्रश्न उठाउन सक्छन् ? के नेपालजस्ता देशबाटै त्यति आँट भएको नयाँ पुस्ता जन्मन सक्छ ?<br />
<br />
राजनीतिक क्षेत्रमा नयाँ भनिने पुस्तालाई हेर्दा आँट गर्न सक्ने कोही देखिँदैन । विद्यार्थी राजनीतिमा भएका वा स्थानीय राजनीतिबाट उदाउन खोजेका युवामा ज्ञानोद्यमप्रति चरम उदासीनता छ । सस्तो पैसाको खोजी, शक्ति अभ्यास गर्ने अति हतारो, शक्तिशाली नेतृत्वको हरदम चाकडी र समाजमा उठेका अप्ठ्यारा प्रश्नबाट तर्किने सजिला बाटाको खोजीमा उनीहरूको दिनचर्या बित्छ ।<br />
<br />
एकदमै आशालाग्दा भनिएका र तारतम्य मिले पार्टी सत्ताको लगाम पाउने सम्भावना भएका नयाँ नेतामा समेत कल्पनाशक्तिको अल्पता डरलाग्दो छ । चलेको रीतमा आफूलाई अलिकति फरक र लोकप्रिय देखाउने होडमा सीमित उनीहरूको कल्पना क्षमता वृद्धि हुने सम्भावना न्यून छ । युवावयमा हुँदाबीपी कोइराला र पुष्पलाल श्रेष्ठहरूमा जति बौद्धिक आत्मविश्वास र कल्पनाशीलता थियो, त्यसको सानो अंश पनि अहिलेका युवा नेतामा नहुनु हाम्रो त्रासदी हो ।<br />
<br />
विश्वविद्यालय, सञ्चार क्षेत्र र समग्र आमवृत्त एकातिर बजारको कब्जामा छ भने, अर्कातिर दक्षिणपन्थी उभारले अति प्रभावित छ । बजारले राजनीतिका जटिलतालाई अनदेखा गराउने अनवरत कोसिस गरिरहन्छ । दक्षिणपन्थले राजनीतिक समस्याको निदानका लागि एउटा तानाशाह मसिहाको परिकल्पनामा निमग्न तुल्याइदिन्छ । यी दुईको प्रभावबाट आफूलाई जोगाएर स्वतन्त्र चिन्तन गर्न खोज्नेलाई अदम्य साहस चाहिन्छ ।<br />
<br />
बौद्धिक कर्ममा लागेका अध्येता, प्राध्यापक, लेखक, कवि र वैज्ञानिक युवाहरूको स–सानो जमात तयार भएको छ । तर उनीहरू थिति बदल्ने अभियानमा प्रत्यक्ष सामेल हुन सकिरहेका छैनन् । आफ्नै अग्रसरतामा अभियन्ता बन्न सकस मानिरहेका छन् । अघिल्तिर देखिएका कथित वैकल्पिक राजनीतिक शक्तिलाई विकल्प मान्न तयार छैनन् ।<br />
लेखक आहुतिले भनेजस्तो, जीविका मात्रैलाई सर्वोपरि ठानेर बजार वा राजनीतिक सत्ताको सुमेरु घुमिरहने जीविकावादी मात्र पनि छैनन् सबै युवा । जीविकावादको प्रकोपबाट बच्ने उपायको खोजी आफैमा निश्चय नै चुनौतीपूर्ण छ । समस्याका बावजुद, विद्यमान समाजलाई बदल्न चाहिने दार्शनिक चिन्तन गर्ने कोसिस उनीहरू गरिरहेकै छन् ।<br />
<br />
स्थापित बजार एवं सत्ताले ‘कोअप्ट’ गर्न सक्ने सम्भावनालाई समेत अन्दाज गरेर प्रयत्न गरिरहेका छन् । तर न कुनै राजनीतिक मञ्चलाई आफ्नो मान्न सकेका छन्, न कुनै सामाजिक–सांस्कृतिक आन्दोलनमा उभार थप्न सकिरहेका छन् । उनीहरू एक्लाएक्लै आ–आफ्ना स–साना प्रयत्नमा सीमित छन् । सायद कुनै एउटा विन्दुसम्म उनीहरू एक्लै हिँडेको पनि मनासिब नै हुन्छ कि !<br />
<br />
नोम चोम्स्की जस्ता अप्ठ्यारा सत्य नडराई बोल्न सक्ने र मान्छेको सोच्ने ढंग नै बदल्न सक्ने विद्वान्को कमीलाई इंगित गर्दै अरुन्धती रोयले ‘द लोन्लिनेस अफ नोम चोम्स्की’लेखेकी थिइन् । विद्यमान व्यवस्थाले रोय र चोम्स्की दुवैलाई एक्लो र परित्यक्त बनाउन खोजिरहेको छ । जोखिम मोलेर उनीहरूले सीमान्तीकृत मान्छेका ठूला समूह र आन्दोलनहरूसँग जोडिने साहस देखाएका छन् । नेपाली बौद्धिक युवा परीक्षामा छन् ।<br />
<br />
प्रकाशित : मंसिर ६, २०७६ ०९:३६<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2019/11/22/15743947021926433.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2019/11/22/15743947021926433.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-34498468158302713892019-11-21T21:02:00.003-08:002019-11-21T21:02:44.761-08:00नेपाली लोकतन्त्रको परिकल्पनामा नभेटिएका अम्बेडकर<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
नेपाली लोकतन्त्रको परिकल्पनामा नभेटिएका अम्बेडकर। उज्ज्वल प्रसाई। २०७६ कात्तिक २८।<br />
<br /></div>
<iframe allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="392" src="https://www.youtube.com/embed/xrQhXkcfTCg" width="100%"></iframe></div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-48819068478745286472019-11-21T20:59:00.000-08:002019-11-21T21:00:20.533-08:00[पोडकास्ट] हार्लेमको बायाँ घुम्ती<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEqWRP1yVQH67MsGF5BUfZLMjj6lDy61cXrrmVuxepvUdkZCrEmAnh-4xacmMUv2Eim0hMl7fC9q3g6nhWA-pHPh38Rewavj90ooc1ipoEhSWIDsQtcgnJUXjsV0H6ZiWqUXTeYYc6n9k/s1600/ujjwal-prasain-cover-18112019080004-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="490" data-original-width="1000" height="312" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEqWRP1yVQH67MsGF5BUfZLMjj6lDy61cXrrmVuxepvUdkZCrEmAnh-4xacmMUv2Eim0hMl7fC9q3g6nhWA-pHPh38Rewavj90ooc1ipoEhSWIDsQtcgnJUXjsV0H6ZiWqUXTeYYc6n9k/s640/ujjwal-prasain-cover-18112019080004-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई / </span></b><br />
<iframe allow="autoplay" frameborder="no" height="300" scrolling="no" src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/714787090&color=%23ff5500&auto_play=false&hide_related=false&show_comments=true&show_user=true&show_reposts=false&show_teaser=true&visual=true" width="100%"></iframe>
कवि अमृता प्रीतमले सहरलाई एक लम्बेतान बहस भनेकी छन् । कहिलेकाहीँ लाग्छ, सहरसँग जानीबुझी सर्जकका धुन र शब्दमा सवार हुने क्षमता हुन्छ, जिज्ञासु अन्वेषकका अघिल्तिर प्रश्न बनेर उभिने सामथ्र्य हुन्छ । आफ्ना मौलिकता र नक्कल, साउती र चिच्याहट, संगति र असंगति, रुप र बहुरुप, प्रतिरोध र समर्पणजस्ता विशेषताको कलात्मक रुपान्तरण गर्न जानेरै सायद कुनै ठाउँ सहर बन्छ । आफ्ना नाममा गतिला कविता वा गीत नलेखाएका सहर, सहरै होइनन् । पुँजी र नाफाको नीरस खेलमा निमग्न सहरको सतह उक्काएर हेर्न सके त्यहाँ गीत र कविताको प्रचुरता देखिन्छ ।<br />
<br />
सन् १९६२ मा न्युयोर्क पुग्दाको विस्मयलाई बब डिलनले गाए, ‘पीपल गोइङ डाउन टु द ग्राउन्ड, बिल्डिङ गोइङ अप टु द स्काई... ।’ मानिस जमिनमुनि गइरहेका, घर आकाशतिर लम्किरहेका । धमाधम आकाश ताकेर उँभो लम्केका असंख्य घरअघिल्तिर सडकमा पाइला चाल्दा मैले न्युयोर्केली कवि एलेन गिन्सबर्गलाई पनि सम्झेको थिएँ । भनिन्छ, वाचन गर्दा मात्र अर्थ खुलाउन सकिने उनको ‘हाउल’ कवितामा स्वयं म्यानहाटन गुन्जिन्छ । ‘ड्रिम्स ! एडोरेसन्स ! इल्युमिनेसन्स ! रिलिजन्स ! द होल बोटलोड अफ सेन्सिटिभ बुलसिट !’ न्युयोर्कजस्ता सहर निर्माण गर्ने व्यवस्थाको असली आवाज सुनाउन सहरले नै गिन्सबर्गहरु हुर्काउँछ ।<br />
<a name='more'></a>न्युयोर्क यात्राको योजना सुनाएपछि एक मित्रले भनेको थियो, ‘पुँजीवादको त्यो किल्लाको प्रभाव तिमीमा कस्तो पर्छ, थाहा पाउन म आतुर छु ।’ यो सहरका केही प्रसिद्ध विश्वविद्यालयमा आयोजित गोष्ठीदेखि विद्यार्थीका चियागफसम्म, पुस्तक पसलदेखि सडकपेटीका नाङ्ले पसलसम्म यत्रतत्र मैले व्यवस्थाविरोधी प्रतिरोधका आवाज सुनेँ । प्रतिरोधी त्यो धुन न्युयोर्कमा मात्रै होइन, बोस्टन, मेरिल्यान्ड र वासिङ्टनमा पनि उही तीव्रतासाथ बजिरहेको थियो । हार्लेमका सडक नाप्दा होस् वा हार्वर्ड विश्वविद्यालयका भित्ता नियाल्दा होस्, यथास्थिति बदल्ने चाहना अभिव्यक्त भएको देखिन्थ्यो । त्यसो त लगभग पाँच दशकअघि डिलनले आफ्नो गीतमा भनिसकेका थिए, ‘असंख्य मान्छेको टेबलमा खाना छैन, बरु त्यहाँ चक्कु र काँटा छन् । र, जरुरी छ, तिनले केही न केही काट्न ।’ समृद्ध मुलुकले भोकै राखेका मान्छे असंख्य छन् । दिनरात नछुट्याई तुजुक प्रदर्शन गरिरहने सहरले इज्जतिलो जीवन जिउन नदिएका मान्छेको संख्या उति नै ।<br />
<br />
<b>त्यो “र्याडिकल” किनारा</b><br />
न्युयोर्कस्थित द न्यु स्कुलको इन्डिया–चाइना इन्स्टिच्युटले प्रसिद्ध भारतीय बौद्धिक भीमराव अम्बेडकरको सम्मान र सम्झनामा आयोजना गरेको गोष्ठीको अवसर थियो । आफ्नो समयको सामाजिक एवं शैक्षिक यथास्थिति बदल्न महफ्वपूर्ण योगदान गरेका जोन डुवीले स्थापना गरेको विश्वविद्यालय हो द न्यु स्कुल । अम्बेडकर उनै डुवीका मेधावी विद्यार्थी थिए । डुवी र अम्बेडकरको त्यही बौद्धिक सम्बन्धले हामीलाई न्युयोर्कसम्म डोर्याएको थियो । अद्यापि सान्दर्भिक रहेको अम्बेडकरको बौद्धिक विरासतको औपचारिक चर्चा गर्नु गोष्ठीको मुख्य उद्देश्य थियो ।<br />
<br />
कार्यक्रमको औपचारिक सुरुआत हुनुअघि नै द न्यु स्कुलभित्र प्रतिरोधको धुन बजेको सुनिन थाल्यो । आयोजक संस्था बसेको भवनको एउटा कुनामा भेटिइन् इलाई नडिउ, जो न्यु स्कुलकी विद्यार्थी र शिक्षक दुवै हुन् । उनीसँग भेट हुनुअघि नै उनको टेबलमा लहरै सजाइएका किताबले एकसरो परिचय दिएको थियो । प्रकृति र मानव समाजको सम्बन्धको व्यापकतालाई पुँजीवादको साँघुरो घेराबाहिर गएर बुझ्न सघाउने किताबको बाहुल्य त्यहाँ देखिन्थ्यो । जेसन डब्ल्यु मुअरले सम्पादन गरेको<br />
<br />
‘एन्थ्रोपोसिन अर क्यापिटलोसिन ?’ होस् वा लौरन बर्लेन्टको ‘क्रुअल अप्टिमिज्म’ होस्, ज्ञानको स्थापित सत्तालाई चुनौती दिने प्रयत्न झल्किन्थ्यो, त्यो कुनोमा ।<br />
<br />
सन् २०२० को अप्रिलमा ‘र्याडिकल इकोलोजी’ शीर्षकको गोष्ठी आयोजना गर्ने ध्याउन्नमा थिइन्, इलाई । राजनीतिशास्त्र विभागको सहयोगमा विद्यार्थीले हरेक वर्ष यस्ता प्रतिरोधी विषयमा कार्यक्रम गर्न ‘र्याडिकल डेमोक्रेसी’ नामक समूह गठन गरेका छन् । दु:खले जुटाउने सानो स्रोतका भरमा प्रभावकारी अन्तरक्रिया सञ्चालन गर्ने प्रयत्नमा तल्लीन रहन्छ, त्यो समूह । आसन्न गोष्ठीको तयारी बैठकमा सहभागी हुँदा सुनिएको आवाज उही प्रतिरोधको थियो ।<br />
<br />
‘र्याडिकल इकोलोजी’ बारे बोल्न को निम्त्याउने ? छलफलको मुख्य विषय यो थियो । मौजुदा अर्थ–सामाजिक संरचनाको उच्चासनमा बसेर ‘अन्य’ लाई पाठ पढाइरहेको कुनै सर्वोच्चतावादी गोरो पुरुषलाई निम्ता नदिनेमा उनीहरु दृढ सुनिन्थे । वचनमा मात्रै होइन, कर्ममा समेत पर्यावरणका संकटबोध गरेको र त्यसलाई बदल्ने अठोटमा लागेको मान्छे निम्त्याउन सहज हुँदैन । आधारभूत तहका कृषकलाई बजारको माखे साङ्लोमा कैद गर्ने मोन्सान्टोजस्ताको असलियत उजागर गरिरहेकी बौद्धिक अभियन्ता वन्दना शिवाजस्ता नाममा उनीहरु छलफल गरिरहेका थिए । ‘पेट्रोक्यापिटलिज्म’ को बजार–सत्ता टिकाउन प्लास्टिकको भूमिका कस्तो छ भनेर अन्वेषण गरिरहेकी हिथर डेभिस पनि उनीहरुको छनोटमा परेको नाम थियो । मौजुदा व्यवस्थामा अन्तरनिहित सर्वनाशक विशेषता उजागर गर्ने र त्यसलाई बदल्ने साहस जुटाउने यत्नमा थिए, ती ‘र्याडिकल’ विद्यार्थीहरु ।<br />
<br />
<b>रंगभेद र जात–व्यवस्थाको साइनो</b><br />
न्युयोर्क पुग्दापुग्दै देखिएको त्यो सानो प्रतिरोधी स्वर गोष्ठी सुरु भएसँगै गिन्सबर्गको ‘हाउल’ मा परिणत भयो । एसियाली र अमेरिकी ब्राह्मणवादको पोल खोल्दै त्यसले न्यायको अपिल गर्यो । दक्षिण एसियाको जब्बर जात–व्यवस्था, त्यसलाई थप बलियो बनाउँदै उदाएको राजनीतिक हिन्दुत्ववादको असलियत उदांगो पार्यो । अमेरिकामा बौरिएर आएको नश्लवाद र त्यसलाई मलजल गरिरहेको श्वेत सर्वोच्चतावादसँग हिन्दुत्ववादको साइनो गाँसिएको दाबी सप्रमाण पेस गर्यो ।<br />
<br />
अमेरिकामा जात–व्यवस्था फैलिँदै र बलियो बन्दै गएको तथ्यांक प्रस्तुत हुँदा मौजुदा लोकतन्त्रमा परेका भ्वाङ देखिएको थियो । लोकतान्त्रिक चरित्रको विस्तार गर्ने होडमा सबैभन्दा अघिल्लो पंक्तिमा रहेको मुलुकले रंगभेद मात्र होइन, हिन्दुवादी जात–व्यवस्थासमेत हुर्काउने वातावरण उपलब्ध गराएको इक्वालिटी ल्याब्सको सर्वेक्षण प्रतिवेदनमा स्पष्ट देखिन्थ्यो । दक्षिण एसियाबाट न्युयोर्कजस्ता सहरमा बसाइँ सरेर गएका दलित, शुद्र र आदिवासीले स्वतन्त्र एवं इज्जतिलो जीवनको अपेक्षा गरेका थिए । त्यहाँ पुग्दा पनि आफ्नो असली पहिचान खुलाउन सकेनन् । पहिचान खुलेकाहरुको बँचाइ सकसपूर्ण रह्यो ।<br />
<br />
डोनाल्ड ट्रम्पजस्ता प्रकट रंगभेदी शासकले आफ्नो घाँटी राजनीतिक हिन्दुत्ववादलाई सहर्ष वरण गरेका नरेन्द्र मोदीसँग जोडेपछि अवस्था अझै विकराल बन्यो । अमेरिकी सहरमा बसोबास गर्ने हिन्दुत्ववादीले विद्युतीय सञ्जालमार्फत प्रचार गरेको ‘अन्य घृणा’ को असर भारतमा मात्र सीमित थिएन । अन्यायी सत्ताको जाँतोमा पिसिएका र त्यसलाई बदल्ने कोसिस गरिरहेका प्रत्येक दक्षिण एसियालीको आवाज दबाउन फेसबुकजस्ता संस्था नै सहयोगी भएको पोल त्यहाँ खोलिएको थियो । सम्बन्धित विषयका अध्येताले फेसबुक र ट्वीटरजस्ता आवरणमा लोकतान्त्रिक देखिने विद्युतीय आमवृत्त पूर्णतया दक्षिणपन्थीको हातमा पुगेको सप्रमाण पुष्टि गरेका थिए ।<br />
<br />
उदारवादी पुँजीवादको कच्चा धरातलमा परेका अनेक क्षीद्रबाट रंगभेदी दक्षिणपन्थको उदय भएको स्पष्ट भएसँगै प्रतिरोधको स्वर तीव्र हुन थाल्यो । त्यसैले गोष्ठीमा मात्र होइन, खुला सडक र डबलीमा युवाहरु प्रतिरोधी धुन बजाउन तल्लीन देखिन्थे । यथास्थितिसँग असन्तुष्टि पोख्ने मात्रै होइन, बदल्ने उपायको खोजी गर्न उत्प्रेरित गर्दै उनीहरु र्याप, ज्याज र ब्लुज सिर्जना गरिरहेका सुनिन्थे ।<br />
<br />
<b>विद्रोही बिजुसँग हार्लेमतिर</b><br />
बन्दकोठामा बजेको प्रतिरोधको धुन त्यति मुखर नहुन सक्छ, जति खुला सडकमा सुनिन्छ । कुर्सीमा बसेर बोझिलो बनेको आङ तन्काउँदै दुई–चार किलोमिटर पैदल हिँडे त्यो धुनको प्रभाव अझ गहिरो हुन सक्छ । गोष्ठी आयोजक संस्थाका नेता अशोक गुरुङले बुझेर होला, एक हुल सहभागीलाई बिजु म्याथ्युको जिम्मा लगाइदिए ।<br />
<br />
दुई लहर अग्ला भवनबीचबाट देखिने एक धर्सो आकाशमा बादल मडारिएको थियो । मौसम अनुमान गर्ने वेबसाइटले वर्षाको सम्भावना अधिक रहेको बताउँदै थियो । वासिङ्टन हाइट्सको १६५ औँ सडकको एउटा कुनामा कुरिरहेका बिजुलाई भेट्दा बादल अझै बाक्लियो । अग्लो र मोटो ज्यानमा उनिएको सामान्य रातो ज्याकेट, धेरै घामपानी पचाएर खुइलिसकेको ठूला गोजीसहितको जिन्स र एक काँधे झोला झुन्ड्याएका उनी सुरुमै फरासिला सुनिए । रुझिने डर यसै कम भयो ।<br />
<br />
करिब तीन दशकदेखि हार्लेममा बसिरहेका बिजु पेसाले प्राध्यापक हुन् । मार्क्सवादलाई समाज बुझ्ने र बदल्ने प्रयत्नमा सहयोगी विचार ठान्ने उनी बहिष्कृत समुदायको पहिचानको आकांक्षालाई बुझ्न सक्छन् । भारतमा विद्यार्थी छँदै वामपन्थमा प्रवृत्त भएका उनले अमेरिका आएदेखि मजदुर संगठनका काम गरे । यल्लो क्याब भनिने ट्याक्सी चलाउने चालकलाई संगठित गर्न सघाए । ट्याक्सी–मजदुरको संगठनको कामलाई प्राज्ञिक कर्मसँग जोडे र त्यसैबारे किताब लेखे । ट्याक्सी: क्याब्स एन्ड क्यापिटलिज्म इन न्युयोर्क नामक किताबमा उनले पुँजी र श्रमको सम्बन्धका पहेली खुलाउने प्रयत्न गरे । आफ्ना प्राज्ञिक काम र राजनीतिक संघर्षका कारण विद्यार्थी र प्राध्यापक मात्र होइन, समुदायमा भिजेर काम गर्ने असंख्य अभियन्ताका मित्रका रुपमा परिचित भए, बिजु ।<br />
<br />
पैदल यात्रा सुरु गर्नुअघि पिठ्युँपट्टिको भवन औँल्याउँदै बिजुले भने, ‘म्याल्कम एक्सलाई गोली हानेर मारेको त्यही भवनमा हो । धेरै यस्ता ऐतिहासिक भवनमा जस्तै अहिले यहाँ पनि व्यापार व्यवसाय चल्छ ।’ त्यति भनेर उनले हामीलाई हार्लेमका सडकतर्फ हिँडाए । हार्लेममा हुर्के–बढेका नामी लेखक जेम्स बाल्ड्विनले आजभन्दा करिब पाँच दशक पहिले लेखेथे, ‘हार्लेमका सडक हुँदै हिँड्नु र थाहा पाउनु हामी कस्ता भएका छौँ, यो मुलुक कस्तो बनेको छ ?’ सम्भवत: बाल्ड्विनको स्मरण गर्दै बिजुले त्यो भवनको ताजा अवस्था देखाएर अमेरिकाको एकसरो परिचय गराउन खोजेका थिए ।<br />
<br />
हार्लेमका सडकमा हिँड्दै उनले डब्लु इबी डुबोइस र ल्यांग्स्टन ह्युज सम्झाए । अफ्रिकी–अमेरिकी आन्दोलनका उतारचढावका पहलु बताए । अफ्रिकी मूलका मानिसको बाहुल्य हुनुभन्दा पहिले बनेका भवनका बँचेका नमुना देखाए । डुबोईसले जीवनकालको लामो खण्ड बिताएको घरको एउटा तलामा बिजुको बास छ । त्यो भवनबाट तल हेर्दा हार्लेम खोलो बगिरहेको देखिन्छ, जसको गर्भमा सिंगो हार्लेम भेगको बदलावको कथा छ । न्यायको खोजीमा पाइला चालिरहने र असल मान्छे बन्ने प्रयत्न गरिरहने बिजुहरुले हार्लेमको कथा पढ्न सक्छन् । बिस्तारै नवधनाढ्यको कब्जामा पर्न थालेको हार्लेम बदलिएको खबर राख्न सक्छन् । मध्यमवर्गीय घेराबन्दीको प्रक्रिया अर्थात् ‘जेन्ट्रिफिकेसन’ ले हार्लेमको ऐतिहासिक महफ्वलाई धुमिल बनाउन सक्नेमा सचेत हुन सक्छन् ।<br />
<br />
<b>देब्रे मोडको त्यो बुकस्टोर</b><br />
जेन्ट्रिफिकेसनले न्युयोर्कको असली अनुहार छोपिँदै छ, वर्षौंदेखि यही सहरमा श्रम गर्दै आएका मानिसकै लागि यो परचक्री बन्दै छ । पीई मोस्कोविजले आफ्नो पछिल्लो पुस्तक हाउ टु किल अ सिटीमा यस्तो चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । यही सहरमा हुर्केका यी तन्नेरी लेखक आफूले देख्दादेख्दै न्युयोर्कले अनौठो रुप धारण गर्न थालेको बताउँछन् । केटाकेटी छँदा सित्तैमा एक–दुई टुक्रा पिज्जा दिने पसले पत्तै नपाई बसाइँ सर्यो । कुनै एक बिहान त्यही ठाउँमा झकिझकाउ ठूलो र महँगो रेस्टुराँ खुल्यो, जहाँ उनी पस्नै सक्दैनन् । खाना खाने परको कुरा, भित्र पसेर एकसरो हेरे पनि पैसो लाग्ला भनेर हच्किन्छन् । चिनारुका हेलो–हाई कतै सुनिँदैन, जता ढल्के पनि लेनदेनको ऊहापोह मात्र देखिन्छ ।<br />
<br />
हाउ टु किल अ सिटी मेरो हातमा राख्दै बुकस्टोरका कर्मचारीले भने, ‘सामान्य मान्छेका लागि दिनप्रतिदिन असुरक्षित बन्दै गएको सहरबीच एउटा सुरक्षित स्पेस निर्माणको प्रयत्न हो, यो बुकस्टोर ।’ वामपन्थी झुकाव राख्ने लेखक, कलाकार र अभियन्ताका लागि निर्माण गरिएको ब्लुस्टकिंग्स नामको त्यो पुस्तक पसल सामूहिक प्रयत्नको उपज हो । रंगभेदी, लैंगिक विविधता अस्वीकार गर्ने, नाफा र बजार मात्रलाई सर्वेसर्वा ठान्ने जमात शक्तिशाली बन्दै गर्दा सुरक्षित ठाउँको खोजी भयो । सामूहिक प्रयत्न नगरी त्यस्तो ठाउँ बनाउनु असम्भव थियो । परिवर्तनको तीव्र आकांक्षा भएका पढैयाहरु भेला भए र सुरु गरे, ब्लुस्टकिंंग्स बुकस्टोर क्याफे एन्ड एक्टिभिस्ट सेन्टर ।<br />
<br />
न्युयोर्कका सडकपेटीमा पैदल घुम्दाघुम्दै ब्लुस्टकिंग्स फेला परेको थियो । पस्दै गर्दा सँगै गएका रोशनराज बरालले दिल्लीमा आफूले पढेको विश्वविद्यालय जेएनयु सम्झे । उनले भने, ‘उता जेएनयु सिध्याउन लागेका बेला यता जेएनयुको झल्को आउने ठाउँमा आइपुगियो ।’ परचक्री र हेपाहा बन्न थालेको दुनियाँको चरित्र बुझाउने किताब र तिनलाई बदल्न उत्साहित तुल्याउने पुस्तिका देखिन्थे त्यहाँ । एउटा सानो पसलसमेत प्रतिरोधी आवाज जगेर्ना गर्ने थलो बन्न सक्छ । वैचारिक निकटताले निर्माण गरेको त्यो सानो समूहले पेस गरेको गतिलो उदाहरणका रुपमा बुझ्यौँ, हामीले ब्लुस्टकिंग्सलाई । सत्तालाई चुनौती दिने आमवृत्त खुम्चन थालेका बेला त्यति प्रयत्न पनि लोकतन्त्रको त्राण बन्न सक्छ ।<br />
<br />
पसलका विपरीत कुनोमा कफी पिएर पढिरहेका र साउतीमा बात मारिरहेका मान्छे देखिन्थे । यो सानो स्पेस सबैका लागि सहज र सुरक्षित बनोस् भन्नेमा सबै सचेत थिए । गफ गर्नेले पढ्नेलाई असर गरेको थिएन । र्याकमा पुस्तक छानेर यताउता डुलिरहेकालाई अप्ठेरो नपरोस् भन्नेमा सचेत देखिन्थे ।काउन्टरमा बसेकाहरु ग्राहकका जिज्ञासा सुन्न र तिनलाई पुस्तक खोजिदिन उत्तिकै तत्पर थिए । किताब किनेपछि त्यही दिन बेलुका हुने कार्यक्रममा आउन निम्ता दिँदै काउन्टरमा बसेका एक जनाले भने, ‘हामी राती एघार बजेसम्म खुलै राख्छौँ, यहाँ आज बुक रिडिङको कार्यक्रम छ । समय भए आउनुहोला ।’<br />
<br />
<b>नटराजनको रुपान्तरण</b><br />
ब्लुस्टकिंग्सको साँझ भेलामा उपस्थित हुन सकिएन । दोस्रो पटक त्यहाँ पुगेर थप केही अभियन्ताहरुसँग गफिने रहर अपूरै रह्यो । पढ्न र काम गर्न न्युयोर्क पुगेका नेपालीलाई यस्ता ठाउँ फेला पार्न त्यति सहज नहोला । धेरैलाई यस्तो आवश्यकताको महसुस नभएको पनि हुन सक्छ । इस्टकोस्टका विभिन्न सहरमा भेटिएका केही नेपाली युवाले अफ्रिकी/अमेरिकी समुदायप्रति खुला द्वेष व्यक्त गरे । उनीहरु हाकाहाकी भन्थे, ‘सबै कालाहरु काम नलाग्ने बद्मास हुन्छन्, जोगिनुपर्छ ।’ ब्लुस्टकिंग्समा पुग्न, त्यहाँ राखिएका किताब पढ्न र ती अभियन्तासँग संगत गर्न पाउँदा उनीहरु बदलिन सक्थे । उनीहरुको गहुँगोरो रंग पनि त खतरा मोलिरहेको छ ।<br />
<br />
संगतबाट बदलिएका थिए, भारतीय युवा बालमुर्ली नटराजन । न्यु जर्जीस्थित एक विश्वविद्यालयमा एन्थ्रोपोलोजी अध्यापन गर्ने यी प्राध्यापक भारतबाट अमेरिका आउँदा इन्जिनियर र डाक्टर भए मात्र मान्छे भइन्छ भन्ठान्ने कट्टर तामिल ब्राह्मण थिए । परिवार र समुदायले चाहेअनुरुप इन्जिनियरिङ एक तहको अध्ययन सकेर ठूलो इन्जिनियर बन्न अमेरिका आइपुगेका थिए । विद्यार्थीका रुपमा उनी यहाँ आइपुग्दा अमेरिकी विश्वविद्यालयमा एकसाथ मार्क्सवाद, नारीवाद, ल्याटिन अमेरिकी आन्दोलन र रंगभेदविरोधी आन्दोलन प्रभावी बनेको थियो । उनले भारतबाट सँगै बोकेर आएको ब्राह्मणवादले यी आन्दोलनसँग ठक्कर खायो । संगत गर्न पुगेका विद्यार्थी अभियन्ताले उनलाई बदलिन सघाएका थिए । विस्तारै उनका पुरातन मान्यता र बुझाइ खण्डित भए । अनलर्निङको तीव्र प्रक्रियाबाट गुज्रँदै जाँदा उनी सोसल साइन्सका विद्यार्थी बने, न्यायिक अभियानका सक्रिय सदस्य बने । उनलाई आजकल बालमुर्ली नटराजन होइन, मुर्ली भनेर बोलाउँछन्, विद्यार्थी र मित्रहरु ।<br />
<br />
भारतीय समाजमा अहिलेसम्म जब्बर रहेको जात–व्यवस्थाको आलोचना गर्दै मुर्लीले किताब लेखे । उनको चाहना थियो, आवश्यकता महसुस गर्नेले आफ्नो किताब सहजै पढ्न पाऊन् । उनी चाहन्थे– जुन समुदायबारे उनले किताब लेखे, कम्तीमा त्यो समुदायका विद्यार्थी र अभियन्ताले उनलाई पढून् । आफ्नो किताबलाई उनले नि:शुल्क डाउनलोड गर्न मिल्ने बनाइदिए । मुर्लीको हँसिलो अनुहारमा न जातको दम्भ देखिन्छ, न त ज्ञानको तुजुक ।<br />
<br />
सहरको सतहमा जति देखिन्छ, त्यति मात्रै हेरेर आउने काम पर्यटकको हो । त्यसैले उनीहरु बजारु गाइड बुकको सहारा लिन्छन् । पर्यटक हुने हैसियत र रुचि दुवै नहुनु मेरा लागि सुखद भयो, मैले गाइड पढिनँ । डिलन र गिन्सबर्ग, बाल्डविन र ह्युज, मोरिसन र बिजु, इलाई र मुर्ली, द न्यु स्कुल र ब्लुस्टकिंग्सले एक पत्र सतह उक्काएर देखाएको अमेरिका हेर्न पाएँ ।<br />
<br />
प्रकाशित: मंसिर २, २०७६<br />
<br />
नेपाल म्यागेजिनमा प्रकाशित / <a href="https://nepalmag.com.np/news/2019-11-18/20191118200326.html">https://nepalmag.com.np/news/2019-11-18/20191118200326.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-9742786497027114852019-11-21T20:46:00.001-08:002019-11-21T20:46:13.800-08:00राष्ट्रवादको अप्ठ्यारो परीक्षण<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjc0KsCKxEYguDzPe7lXg0Ki7B4h5hExGWGXwzx6ee93gVZtu91FyYMlccao8PBMPpof6bxtevglhJJA3btAJgkVGwXW2YDAcQAAB_Wl-rFISqa_YoCVh7oEMa9Uc8SYm7t-MsQwycqsa0/s1600/raastrabaad-7-page-08112019045342-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="600" data-original-width="448" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjc0KsCKxEYguDzPe7lXg0Ki7B4h5hExGWGXwzx6ee93gVZtu91FyYMlccao8PBMPpof6bxtevglhJJA3btAJgkVGwXW2YDAcQAAB_Wl-rFISqa_YoCVh7oEMa9Uc8SYm7t-MsQwycqsa0/s640/raastrabaad-7-page-08112019045342-1000x0.jpg" width="476" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई</span></b> /<br />
<br />
हुलाकी /<br />
<br />
काठमाडौँ — नेपाल र भारत दुवैतर्फ राष्ट्रवादलाई मुख्य विचारधारा मान्ने राजनीतिक शक्तिहरू सत्तामा छन् । नेकपा अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलाई राष्ट्रवादी नेताका रूपमा स्विकारेर नेपाली जनसंख्याको उल्लेख्य हिस्साले विजित तुल्याएको हो ।<br />
<br />
भाजपाका नेता नरेन्द्र मोदीलाई पनि ‘भारत माता’ का असली सपूतका रूपमा स्विकारेर भारतीय जनसंख्याको ठूलो हिस्साले दोस्रो पटक प्रधानमन्त्रीका रूपमा अनुमोदन गरेको हो ।<br />
<br />
दुवै राष्ट्रवादी सत्ताले आफूलाई सफल भूराजनीतिक खेलाडी भएको पटक–पटक दाबी गर्ने गरेका छन् । विदेश सम्बन्धमा नयाँ आयाम थप्दै आ–आफ्ना मुलुकलाई बलियो बनाएको दाबी गर्ने यी दुई राष्ट्रवादी सत्ताको आपसी सम्बन्ध सुमधुर भएको बताइन्छ । यसैबीच भारतले नेपालको कालापानी र लिपुलेक क्षेत्रलाई आफ्नो दाबी गर्दै राजनीतिक नक्सा (म्याप) प्रकाशित गर्यो । आइन्दा भारतले बलमिच्याइँ नगर्ने नेपाली सत्ताको दाबी खण्डित भयो ।भारतका राष्ट्रवादी मतदातालाई रिझाउन नरेन्द्र मोदीको सरकारले हालसालै ठूलो उपहार दिएको थियो ।<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
कश्मीरी जनतालाई दैनन्दिनको व्यवहारमा नभए पनि मनोवैज्ञानिक रूपमा स्वायत्तताको अनुभूति दिने संवैधानिक व्यवस्था अन्त्य गर्दै मोदीले आफ्नो हिन्दुत्ववादी राष्ट्रवादको सफल प्रदर्शन गरे । सिंगो क्षेत्रलाई सैन्यबलका आधारमा बन्दी तुल्याएर उनले भारतका बहुसंख्यक हिन्दुलाई आफ्नो राष्ट्रवादी सामर्थ्य प्रमाणित गरेर देखाए ।<br />
<br />
पाकिस्तान र मुस्लिमविरोधी राष्ट्रवादी मतका अघिल्तिर नतमस्तक हुने कांग्रेस आईका कतिपय नेता–कार्यकर्ताले समेत मोदी सरकारको सो कदमको स्वागत गरे । कश्मीरको बलमिच्याइँले पाकिस्तानलाई अत्त्याउँदै व्यवहारतः राष्ट्रवादी प्रमाणित भएको मोदी–सत्ताले नेपालसँग सल्लाह नगरी म्याप प्रकाशन गरेपछि नेपाली सत्ताको राष्ट्रवाद परीक्षणमा परेको छ ।<br />
<br />
नेपालमा मधेसले अघि सारेको स्वायत्तताको आकांक्षा र महिलाले नागरिकतामा खोजेको बराबरीको मागलाई दबाउन राष्ट्रवादको हतियार उपयोग गरिएको थियो । खास गरी मधेसविरोधी राष्ट्रवादको सो प्रभावकारी कथ्य निर्माण एवं प्रसारलाई ओलीले नेतृत्व गरेका थिए । मधेसको असन्तुष्टिमा भारतीय स्वार्थलाई समेत घालमेल गरिएपछि राष्ट्रवाद प्रभावकारी राजनीतिक हतियार बनेको थियो । काठमाडौंले निर्धारण गर्ने शक्ति संरचनामा बलियो प्रभाव रहेको समूह, पहाडमा बसोबास गर्ने एवं पहाडे मूलको उल्लेख्य जनसंख्याले मधेसविरोधी राष्ट्रवादलाई बिनाप्रश्न स्विकार्यो । नयाँ संविधान जारी गर्दा भारतले आफ्नो प्रभाव प्रदर्शन खोजेको थियो ।<br />
मधेसको असन्तुष्टिलाई सम्बोधन गराउने बहाना नै उसका लागि प्रभाव देखाउने माध्यम थियो । भारतको प्रभावलाई सामना गरेको बहाना पाउँदा मधेसको मागलाई बेवास्ता गर्न ओली नेतृत्वको राष्ट्रवादी शक्तिलाई सहज भयो । त्यसले दर्बिलो वैधता पाउने निश्चित थियो । व्यापक समर्थन पाएको राष्ट्रवादी विचारधारालाई समेत अंगीकार गर्दै अन्ततःसंविधान जारी भयो । भारतले संविधान निर्माणमा आफ्नो हिस्सा स्थापित गर्न लगाएको नाकाबन्दी फिर्ता लियो, मधेस आन्दोलन असफल ठहरियो । नयाँ संविधान नै विजयी राष्ट्रवादको सग्लो दसी बन्न पुग्यो ।<br />
<br />
अहिलेको कालापानी काण्डमा भने हिजो ओली राष्ट्रवादलाई समर्थन गर्नेले समेत सन्देह व्यक्त गर्न थालेका छन् । परराष्ट्र मन्त्रालयको लेटरहेडमा नेपाली भाषामा प्रकाशित विज्ञप्तिमा प्रयुक्त भाषा र नबुझिने हस्ताक्षरमाथि प्रश्न उठाइएको छ । सञ्चार माध्यम एवं सामाजिक सञ्जालमा भारतले प्रकाशित गरेको म्यापको व्यापक विरोध भएपछि नेपाल सरकार सो विज्ञप्ति प्रकाशन गर्न बाध्य भएको बुझ्न सकिन्छ ।<br />
<br />
तथ्य, प्रमाण, अध्ययन र आफ्ना स्पष्ट दाबीसहित भारतसँग संवाद गरेर ती क्षेत्रलाई भारतको म्यापबाट निकाल्ने सामर्थ्य नभएकाले नेपाल सरकारले त्यो अनौठो विज्ञप्तिको सहारा लिएको अन्दाज गरिएको छ । हिजो देखाइएका दर्जनौं सपनालाई कार्यान्वयन गर्न असफल हुँदै गएका बेला ओली सरकारको राष्ट्रवाद पनि अप्ठ्यारोमा परेको लख–कटाइ सुरु भएको छ ।<br />
<br />
संविधान निर्माण एवं निर्वाचनबाट समेत विजयी ठहरिएको राष्ट्रवाद मधेस आन्दोलन दबाउन एवं महिलालाई दोस्रो दर्जाका नागरिक बनाउन मात्रै सक्षम हो या भारतको ताजा बलमिच्याइँ सामना गर्नसमेत समर्थ छ ? नचाहँदा पनि यी दुई प्रश्न एकै चोटि अघिल्तिर आउँछन् । मुलुकभित्रको विभेद कायम राख्न बाहिरिया शक्तिको भूत देखाएर सीमान्तकृतहरूलाई तर्साउने काममा सबै खाले राष्ट्रवादी सफल हुँदै आएको पृष्ठभूमिमा यी प्रश्नहरू आपसमा जोडिएका हुन् ।<br />
<br />
सन् १९६२ देखि निरन्तर ज्युँका त्युँ रहेको कालापानी र लिपुलेकको समस्याले राष्ट्रवादीले आफ्नो वैचारिक नेता मान्ने महेन्द्र शाहको समेत परीक्षा लिएको थियो । महेन्द्रका असली उत्तराधिकारीका रूपमा चित्रण गर्न खोजिएको केपी शर्मा ओलीको राष्ट्रवाद पनि त्यसरी नै परीक्षणमा परेको छ । कालापानीको हकमा भारतको बलमिच्याइँको सामना गर्न चिनियाँ कार्डको प्रयोग कसरी असफल भएको छ भनेर बुझ्न साम कोअनको ‘दी इन्डियन चेकपोस्ट्स, लिपुलेख एन्ड कालापानी’ शीर्षकको एउटै आलेख पढे काफी हुन्छ ।<br />
<br />
त्यसैले यो परीक्षाबाट पार पाउन नेपाल सरकारसँग अरू कुनै छिमेकीको हौसला होइन, आफ्नै जनताको भरोसा एवं कूटनीतिक कौशलको आवश्यकता छ । अहिले भारतले दाबी गरेको कालापानी र लिपुलेक फिर्ता गर्छु भन्दा कुनै नेपालीले सरकारको विरोध गर्दैन । त्यसमा जनताको समर्थन जुटाउन कुनै कसरत गर्नुपर्दैन ।<br />
<br />
त्यसो त सरकारलाई कालापानी फिर्ता गराउन जनता आफै हौस्याइरहेका छन् । तर यो कुनै सामरिक शक्ति वा युद्धमार्फत हल हुने समस्या होइन । यही निहुँमा द्वन्द्व चर्काउँदै लैजानु पनि नेपालका लागि श्रेयष्कर हुँदैन । आफ्नो राष्ट्रवाद प्रमाणित गर्न खुकुरी उध्याउने मूर्खता प्रदर्शन गर्ने अवस्था पनि होइन यो । बरु भारतसँगको सम्बन्ध सम्मानजनक बनेको हिजो आफैले गरेको ठूलो दाबी प्रमाणित गर्ने बेला भने हो । समस्या हल गर्ने गरी भारतलाई संवादमा निम्त्याउने सामर्थ्य देखाउने बेला हो ।<br />
<br />
हिजो मधेस र महिलाका मागलाई निस्तेज तुल्याउन सजिलै जनसमर्थनको उपयोग भयो । तर, कालापानीबारे वार्तामा भारतलाई बाध्य बनाउन जनताको समर्थनले मात्रै पुग्दैन । आफ्नै जनतालाई विभाजित तुल्याएर विभेद कायम राख्न जति सजिलो छ, ठूलो सामरिक शक्तिलाई अहिलेको उसको अडानबाट पछि हटाउन त्यति नै अप्ठ्यारो छ ।<br />
<br />
अर्को यथार्थ के हो भने, कश्मीरमा गरेको बलमिच्याइँ संसारका सामु वैध ठहर गराइसकेपछि ‘भूमि कब्जाको राष्ट्रवाद’ मा भारत सफल भएको छ । संसारले कश्मीरको अवस्था थाहा पाएको थियो । भारतले जतिसुकै कसे पनि त्यहाँका सूचना बाहिर चुहिएका थिए । अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यमले बन्दी बनेको कश्मीरको अवस्था बाहिर ल्याएकै थिए । त्यति हुँदा पनि मोदी सरकारले आफूले चाहेको काम गरेरै छोड्यो ।<br />
<br />
कालापानी र लिपुलेकबारे चीन बेखबर छैन, भोलि संसारले सबै यथार्थ थाहा पाउँदा पनि यसबारे भारतमाथि कुनै दबाब सिर्जना नहुन सक्छ । त्यसैले कूटनीतिक सामर्थ्य बढाउने र बुद्धिमत्तापूर्ण ढंगले पाइला चाल्ने कामबाट मात्र सफलता हात पर्ने सम्भावना रहन्छ । भारतले देखाउने स–साना लोभलालचबाट मुक्त रहेर सार्थक संवादका लागि नेपालका जिम्मेवार नेताहरू तयार होलान् भन्नेमा विश्वस्त हुन सकिने अवस्था छैन । आफूलाई स्वास्थ्य उपचार र छोराछोरीलाई छात्रवृत्तिमा रमाउने नेतृत्व भएका ठाउँमा यो तहको कूटनीतिक कौशलको अपेक्षा पनि ज्यादा हुन सक्छ ।<br />
<br />
अहिले कालापानीको समस्या समाधान गर्ने ठोस पहलकदमी नलिइए, यसकै आडमा अरू समस्या निम्तिन सक्छन् । कालापानीको निहुँमा उछालिने राष्ट्रवाद स्वयं लोकतन्त्रमाथिको दक्षिणपन्थी प्रहारका रूपमा बज्रिन सक्छ ।<br />
<br />
हिजो जसरी मधेसी, जनजाति, महिला र अल्पसंख्यकमाथि राष्ट्रवाद प्रहार गरियो, ओलीभन्दा कट्टर दक्षिणपन्थी राष्ट्रवादीहरूले लोकतन्त्रमाथि नै प्रहार गर्ने बलियो बहाना यही कालापानीको असफलता बन्न सक्छ । त्यस्तो प्रहारलाई जनसमर्थन प्राप्त नहोला भन्न सकिन्न । कारण, दक्षिणपन्थी राष्ट्रवाद नेपालमा मात्रै होइन, दुनियाँभरि नै बलशाली बनेको यथार्थ हो ।<br />
<br />
प्रकाशित : कार्तिक २२, २०७६ ०९:३९<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2019/11/08/157318524491775951.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2019/11/08/157318524491775951.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-27323596251715976632019-11-21T20:42:00.003-08:002019-11-21T20:42:34.861-08:00सत्यका पुराना खत<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibTrbH5zYOPqQfJ33cBTZJ0-9Z7FsAakEG45LnCKJXr6AgySZl90pUkbf1Ghvhe-JiOSVxpw5Y8mr0uAsMFkb04_7G3fgrWXdl2nJjnBLOBHSz2VT6w_K3rucfAlOEbEL4wtl50ZalYnM/s1600/welcomegatetinkune03-1-11102019051527-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="602" data-original-width="1000" height="384" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibTrbH5zYOPqQfJ33cBTZJ0-9Z7FsAakEG45LnCKJXr6AgySZl90pUkbf1Ghvhe-JiOSVxpw5Y8mr0uAsMFkb04_7G3fgrWXdl2nJjnBLOBHSz2VT6w_K3rucfAlOEbEL4wtl50ZalYnM/s640/welcomegatetinkune03-1-11102019051527-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई</span></b> /<br />
<br />
सम्पूर्ण नेपालीको महान् चाडका रूपमा महिमा मण्डित दसैं नसकिँदै काठमान्डु सिंगारिन थालेको छ । तिहारको अवसर पारेर आँगनमा बनाइने रंगोली जस्तो देखिएको छ, माइतीघर मण्डला । अरू बेला फुंग उडेको देखिने ठाउँमा एकाएक हरिया रूख उम्रेका छन् ।<br />
<br />
दुर्घटनामा परेर दाँत खुस्किएको र छाला तासिएको जस्तो देखिने काठमान्डुका सडकलाई रातारात प्लास्टिक सर्जरी गरिएको छ । चारतिरबाट पोखिएको काठमान्डुको लाजलाई दसैंले छोप्न सकेको थिएन, चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङ आगमनको खबरले अलिकति ढाकिदिने प्रयत्न गरेको छ । सम्भव भएसम्म, रातो कार्पेट बिछ्याउनुअघि सिंगो काठमान्डुलाई एकपटक धोएर चम्किलो बनाउने यत्नमा तल्लीन छन् नेपाली शासकहरू ।<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
पाहुनाले कुनै सकस नभोगून् एवं असुरक्षित महसुस नगरून् भनेर चनाखो रहनु आवश्यक छ । सत्कारमा कमी हुन नदिनु उतिकै जरुरी । त्यसका लागि जति ताहुरमाहुर आवश्यक छ, त्यो सतहमा देखिनु अनौठो होइन । निमुखाको घरमा धन एवं अवसरको थैलो बोकेर आउन लागेको भनिएको धनाढ्य पाहुनाले एकैसाथ उमंग र अप्ठ्यारो निम्त्याउनु पनि नौलो होइन । यस्ता दृश्य पहिले पनि देखिएका हुन् । प्रतिक्रिया जस्ता आइरहेका छन्, ती पनि नयाँ रहेनन् । प्रतिक्रियाका नाममा व्यक्त भएका आरिस होस् वा भय, कुण्ठा होस् वा जरुरी प्रश्न, सम्बन्धित पक्षको सम्बोधनमा समेत खासै नयाँपन केही छैन ।<br />
<br />
चिनियाँ विशिष्ट पाहुनाका विशिष्टतासँग जोडिने तरंगमा केही अनौठोपन छन् भने ती सतहमा आउन केही समय लाग्न सक्छ । विशिष्ट भ्रमणको परिणाम जे भए पनि, पाहुना बिदा भइसक्दा काठमान्डुको लिपपोत तुरुन्त खुइलिनेछ, लाज पुन: उदांगो हुनेछ । पाहुनाको बिदाइमा खुसी वा दु:खी के हुने भनेर निधो गरिनसक्दै पुराना सत्यहरूले आफ्ना दाह्रा–नङ्ग्रा फैल्याउनेछन् । सिंगारिएका सहर र भ्रमणको तामझामसमेतले आम नेपालीलाई सत्यका ती पुराना<br />
नङ्ग्राले नै झस्काइरहनेछन्, जो मूलत: तीन प्रकारका छन् ।<br />
<br />
एक, भौगोलिक अवस्थितिका कारणले अतिरिक्त सामर्थ्यको ठाउँमा कमजोर र निकम्मा कूटनीतिक अभ्यास । दुई, गाउँसहरका जनजीवन सामान्य, चुस्त एवं संगठित बनाउन आवश्यक थिति बसाउने सवालमा चरम उदासीनता । तीन, आफ्नै नेतृत्वमा आएका परिवर्तनलाई आत्मसात् गर्न नसकी जनतामा निराशा फैल्याउन निमग्न असक्षम नेतृत्व । काठमान्डुलाई जतिसुकै सिंगारे पनि झन् बलशाली हुन पुगेका सत्यका यी नङ्ग्राले कोपरेका निसान नेपाली समाजका शरीरमा वृद्धि भएको अझ टड्कारो देखिनेछ ।<br />
<br />
राष्ट्रपति सी चिनफिङको भ्रमणका अवसरमा जस्ता सम्झौतामा हस्ताक्षर हुन्छन्, त्यसप्रति भारत र अमेरिकाजस्ता शक्तिराष्ट्रका प्रतिक्रिया के होलान् ? ती प्रतिक्रिया व्यक्त हुने तरिका कस्ता हुन सक्छन् ? प्रतिक्रिया स्पष्ट वा छद्म रूपमा व्यक्त हुन थाले तिनलाई कसरी सम्बोधन गर्ने ? कुनै सकसपूर्ण अवस्था उत्पन्न हुन नदिन अपनाउनुपर्ने होसियारी के हुन् ? चीनका तर्फबाट दशकौंपछि हुन लागेको यो भ्रमणलाई नेपाली जनताको हितमा र लोकतन्त्रलाई सुदृढ बनाउन उपयोग गर्ने उचित उपाय के हुन सक्छ ? चीनबारे आफ्नो बुझाइ गहिरो बनाउन एवं यहाँ रहेका भ्रम चिर्न चिनियाँ राजनीति र समाजको अध्ययनलाई तीव्रता दिन यो भ्रमण उपयोगी हुन सक्छ वा सक्दैन ? भूराजनीतिक सकसलाई वृद्धि गर्न होइन सहज बनाउन यो भ्रमणलाई उपयोग गर्न कतिको सम्भव छ ? यसबेला आएर भ्रमणका लागि तयार हुनुपर्ने कारणहरू के–के हुन सक्छन् ?<br />
<br />
जिम्मेवार व्यक्ति एवं संस्थाले यस्ता प्रश्नमा विमर्श गरेको र त्यसअनुरूप तयारी गरेकोमा विश्वस्त हुन सकिँदैन । खासमा यस्ता विमर्शका लागि आवश्यक संयन्त्र, संस्था, व्यक्तिहरू एवं पद्धति नहुनुको दु:ख अझै जारी छ । यथेष्ट सूचना र ती सूचनाका आधारमा गरिएका वस्तुनिष्ठ विश्लेषणको अल्पता रहेको सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । तसर्थ, यसबारे अलमल, हतासा र अन्योल नै ज्यादा छ । मण्डलामा लगाइएको ताजा रंगले यस्तो अन्योल र कमजोर तयारीको परिणामलाई धेरै दिनसम्म छोप्न सक्दैन ।<br />
<br />
राजनीतिक एवं प्रशासकीय नेतृत्वमा स्थापित गैरजिम्मेवारीपनको हद हेर्ने मौका ठूला अन्तर्राष्ट्रिय आयोजना र भ्रमणहरू नै हुन्छन् । काठमान्डु सहरको मौलिकता सिध्याउँदै गएपछि आधुनिक बन्न खोजेको स्वाङमात्र बाँकी रहेको हाम्रो यथार्थ हो । त्यो स्वाङमा परेका अधिक ढ्वाङहरू हतारमा पुर्न खोज्दा आउन लागेका पाहुनाले समेत सूचना पाउने गरी हाम्रो नक्कलीपना भद्दा बनेको छ । प्रहरी लगाएर बलजफ्त खाली गरिएका सडकदेखि स्वाभाविक विनम्रताको साटो कर्मचारी एवं नेतामा स्पष्ट देखिने अतिरिक्त चाकरीको भावले भ्रमण दौरान हाम्रो अव्यवस्था नै मुखर भइरहेको हुन्छ । अबको केही दिनमा सी विचारधाराबाट प्रशिक्षित हुन लागेका मेयर विद्यासुन्दर श्रेष्ठका दुखिया कथा दोहोर्याउनुको तुक छैन ।<br />
<br />
भ्रमण होस् वा महिमा मण्डित चाडको रौनक, काठमान्डुजस्ता सहरका प्रत्येक भान्सामा नेपाली राजनीतिमा व्याप्त अविश्वास नै पाकिरहेको हुन्छ । भ्रमणलाई जतिसक्दो सत्ता प्रपोगान्डा मसलाका रूपमा बिक्री गर्न खोजे पनि, त्यसले आम मानिसका भान्सामा कुनै मिठास थपिरहेको हुँदैन । अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका समीकरणमा चाख मान्नेले भ्रमणको लाभ–हानिबारे स्वादिला गफ गरिरहलान्, सर्वसाधारणलाई भ्रमणको स्वाद निख्लो नै लाग्ने सम्भावना ज्यादा छ । भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले पहिलो पटक प्रधानमन्त्री बनेपश्चात् नेपाली संसदमा उच्चारण गरेको बुद्धको नाम कति कृत्रिम र सतही थियो भन्ने बुझ्न राष्ट्रवादीहरूलाई अझै समय लाग्ला । त्यसैले आसन्न छिमेकी सरकारको भ्रमणमा समेत त्यस्ता भ्रम निर्माण हुन सक्ने सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।<br />
<br />
नयाँ संविधानमार्फत स्थापित गरिएको नयाँ व्यवस्थामा उच्चतम चिनियाँ प्रतिनिधिलाई स्वागत गर्दा नेपाली नेतृत्वमा आफ्नै व्यवस्थाप्रति दर्बिलो आत्मविश्वासको खाँचो थियो । गणतन्त्र, संघीयता, समानुपातिक समावेशी प्रतिनिधित्व, धर्मनिरपेक्षता जस्ता कुनै पनि प्रावधानप्रति वर्तमान नेतृत्व आत्मविश्वासी बन्न सकेको छैन । त्यसउपर सी विचारधारा वरण गरेको ढर्रा पार्ने वा त्यससँग त्रसित रहने सरकार वा प्रतिपक्ष दुवै अहिले विचलित भएका छन् । आत्मविश्वासको चरम कमी भएका हाम्रा प्रतिनिधिले रवाफिला चिनियाँ सरकारी प्रतिनिधिलाई आफ्नो हितमा प्रभावित तुल्याउन सक्ने सम्भावना अत्यन्त न्यून छ ।<br />
<br />
साथै, पछिल्लो समय नेपालबारे दुनियाँमा गर्व गर्न लायक कुनै खबर पुगेका छैनन् । बुद्ध र सगरमाथाका पुराना विम्बका निरस र थोत्रो काव्यले अन्तर्राष्ट्रिय छविमा कुनै चमक थप्न सक्दैन । हालसालै सभामुख पदको गरिमा धुलिसात हुनेगरी घटेको महरा काण्ड होस् वा नेपाली महिलाप्रति राज्यले गरेको विभेदका अनेक किस्सा हुन् । राष्ट्रिय गौरव भनेर प्रचारित योजनामा व्याप्त सुस्तता र भ्रष्टाचारका कहानीसमेत दुनियाँमा प्रचलित भइसकेका छन् । सरकारी जग्गा चोरी र त्यससँग सम्बन्धित दलालीका चालक स्वयं सत्ताधारी नेता हुन् भन्ने पनि अब संसारलाई थाहा भइसकेको छ । नेपालको प्रगति गर्ने योजना र सपनामा कुनै मौलिकपना छैन, बरु अन्यत्रका भद्दा नक्कल मात्रै छन् भन्ने बुझ्न चिनियाँ शासकलाई कति गाह्रो छ र ? चिनियाँ रेलबारे सत्तापक्षबाट गरिएका अतिरञ्जित प्रचारको त स्वयं चिनियाँ राजदूत अघि सरेर खण्डन गर्नुपरेको तीतो अझै ताजा छ ।<br />
<br />
माइतीघर मण्डलाको नयाँ रंग होस् वा नयाँ बानेश्वर सडकका ताजा अलकत्रा हुन्, खुइँलिन केही दिन लाग्न सक्छ । चिनियाँ राष्ट्रपतिको ‘ऐतिहासिक आगमन’पछि सत्ताले छर्न खोजेका भ्रम टुट्न त्यति समय पनि नलाग्न सक्छ ।<br />
<br />
प्रकाशित : आश्विन २४, २०७६ ०९:००<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2019/10/11/157076374874555058.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2019/10/11/157076374874555058.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-11746383379671871482019-11-21T20:40:00.002-08:002019-11-21T20:40:26.422-08:00सैद्धान्तिक विमर्श कि चाकरी ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZGhWd74opPYF9i62ydf1ixYx0kjL0VKhyphenhyphenW4gQlF0SJh4HBRBvE1_t1TMqKo8HFK9y9bn1rv4mpyKPxK508VeWqQiM_y-Ipt-Fo75Ul9kSL-Zyz4jMH3KdOcMzgGQfhxWWMYv_Cu4VmYo/s1600/f-saidhaantik-bimarsa-7-page-2792019053245-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="813" data-original-width="1000" height="520" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZGhWd74opPYF9i62ydf1ixYx0kjL0VKhyphenhyphenW4gQlF0SJh4HBRBvE1_t1TMqKo8HFK9y9bn1rv4mpyKPxK508VeWqQiM_y-Ipt-Fo75Ul9kSL-Zyz4jMH3KdOcMzgGQfhxWWMYv_Cu4VmYo/s640/f-saidhaantik-bimarsa-7-page-2792019053245-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="color: red;"><b><br /></b></span>
<span style="color: red;"><b>उज्ज्वल प्रसाई</b></span> /<br />
<br />
चीनमा विगत दुई दशकमा पर्यावरणसँग सम्बन्धित आठ हजार बढी गैरसरकारी संस्था खुले । सन् २०१५ मा प्रकाशित पुस्तक ‘द क्राइसिस अफ ग्लोबल मोडर्निटी’मा चिनियाँ इतिहासका अध्येता प्रसनजित दुआराले यो तथ्यांक उल्लेख गरेका छन् । ग्वोबिन याङ्ग र क्रेइग कैलहुनले चिनियाँ गैससका गतिविधि अध्ययन गर्दै लेखेका छन्, ‘हरित आमवृत्तको उद्भवले आधारभूत तहमा भइरहेका राजनीतिक परिवर्तनलाई संकेत गर्छ ।’<br />
<br />
यस्ता गैससमा न्यून पारिश्रमिक वा अवैतनिक रूपमा काम गर्ने अभियन्ताहरूको संख्या दिन–प्रतिदिन बढ्दै गएको तथ्यांक सार्वजनिक भएका छन् । समृद्धिको चिनियाँ कथामा ‘हरित अभियान’को यो उपकथा जोडिनुपर्ने कारण के होला ? घरेलु राजनीतिमा प्रभावशाली बन्न थालेको चीनबारे यति सूचना राख्नु र सूचनाका आधारमा अध्ययन थाल्नु नेपाली राजनीतिक पार्टीका लागि श्रेयस्कर हुन्थ्यो ।<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
कुनै समय गुल्जार रहेको सहर विस्तारै सुनसान हुन थाले भने त्यस्ता सहरलाई ‘घोष्ट टाउन’ भनिन्छ । चीनले असंख्य घर र बाटा निर्माण गरेर बनाएका केही नयाँ सहरमा बसोबास गर्न कोही पुगेन, ती सुनसान रहे । त्यस्ता नव–सहरमध्ये केहीमा बसोबास गर्नेको संख्या बढेको खबर आउन थालेका छन् । चीनका यस्ता भूताहा सहरलाई ‘घोष्ट सिटी’ नाम दिइयो । चिनियाँ भूताहा सहर पुगेर गरिएका अवलोकन र अध्ययनका आधारमा वेड सेपर्डले पुस्तक नै लेख्न भ्याएका छन् । ‘घोष्ट सिटिज अफ चाइना’ नामको किताबको परिचय खण्डमा उनले लेखेका छन्, ‘हिँड्दा आफैंले सास फेरेको सुन्छु, पक्की बाटोमा मेरो जुत्ताले टेक्दा निस्केको आवाज सुन्छु, बतास बहेको सुन्छु, अरु स–साना आवाज सबै सुन्छु । भूताहा सहरको मौनता विष्मयकारी लाग्छ ।’ मान्छे लगेर राख्नसम्म नसक्नेगरीको तीव्रतामा सहरीकरण गर्ने हतारो केका लागि ? सहरीकरणको लालसासँगै स्मार्ट सिटिजका गफ गरिरहेका हाम्रा विकासप्रेमी राजनीतिज्ञले यसबारे विमर्श गर्नु उपयुक्त हुन्थ्यो । रित्तिन थालेका पहाडी गाउँका दु:ख बुझेका हाम्रा सहरिया नेताले चीनबारे लेखिएका केही यस्ता सामग्री पढ्न जरुरी थियो ।<br />
<br />
असाध्यै अप्ठ्यारो समयमा छोटो अवधिका लागि ग्रीसको अर्थमन्त्री बनेका विद्वान यानिस भारुफाकिस चिनियाँ अर्थतन्त्र र विदेश नीतिको आलोचना गर्दैनन् । अर्थमन्त्री छँदा लगानी सम्झौताका लागि चिनियाँहरूसँग संवाद थालनी गरेका उनले चिनियाँ प्रस्तावलाई सकारात्मक मानेका थिए ।<br />
<br />
आफ्नो अनुभवका आधारमा चिनियाँ लगानीलाई उनले ‘पेसेन्ट इन्भेष्टमेन्ट’ अर्थात ‘धैर्यवान लगानी’ भनेका छन् । उनका अनुसार अलिकति लगानी गर्ने र त्यसैका बलमा धमाधम नाफा सोहरेर बाटो लाग्ने खालको व्यापारी मुलुक होइन चीन । भारुफाकिस नवउदारवादी आर्थिक नीति र त्यस्तो अर्थतन्त्र सम्बर्द्धन गर्ने राजनीतिको मुखर आलोचक हुन् । कार्ल मार्क्सका लेखनी अद्यापि सान्दर्भिक ठान्ने भारुफाकिसले लेखेका नवउदारवाद विरोधी किताबलाई नोम चोमस्की लगायत विद्वानले प्रशंसा गरेका छन् । नवउदारवादको उत्तिकै मुखर रूपमा आलोचना गर्ने अर्का मार्क्सवादी विद्वान डेभिड हार्भे आफ्नो एक पुस्तकमा चीनको अर्थतन्त्रबारे भन्छन्, ‘त्यो चिनियाँ विशेषता सहितको नवउदारवाद हो ।’ करिब ६ महिनाअघि रेकर्ड गरिएको नियमित भिडियो–प्रस्तुतिमा हार्भेले चीनबारे उस्तै संशय दोहोर्याएका छन् । आफूलाई समाजवादी अर्थात नवउदारवाद विरोधी ठान्ने नेपाली कमरेडहरूले वर्षौं पहिलेदेखि छिमेकी चीनबारे भएका यस्ता विमर्शको अध्ययन गर्दै वस्तुगत निष्कर्षमा पुग्ने यत्न गर्नु मनासिव हुन्थ्यो । हार्भे होउन् वा भारुफाकिस, आफूलाई मार्क्सवादी भन्नेले नजरअन्दाज गर्न मिल्ने विद्वान होइनन् यी ।<br />
<br />
सन् २०१८ को नोभेम्बरमा नोम चोमस्की लगायत तीन दर्जन ख्यातिप्राप्त प्राज्ञले चीनमा आयोजना हुने मार्क्सवाद बारेका सम्मेलनमा सहभागी नहुने सार्वजनिक घोषणा गरे । दक्षिणी चीनको सेनझेनमा ज्यासिक टेक्नोलोजी कम्पनीका कामदारले गठन गर्न खोजेको मजदुर संगठनको समर्थनमा उत्रेका विश्वविद्यालयका विद्यार्थीलाई चीन सरकारले गरेको धरपकडको विरोधमा उनीहरूले त्यस्तो घोषणा गरेका थिए । बीस जनाभन्दा बढी विद्यार्थी र मजदुरलाई पक्राउ गरिएको खबर सार्वजनिक भएकाले चिनियाँ सरकारको विरोधमा विज्ञप्ति प्रकाशन गरेका हुन् । विरोध गर्नुको कारण खुलाउँदै चोमस्कीले लेखे, ‘सरकारी सहयोगमा आयोजना गरिने कार्यक्रममा सहभागी भइरहनु चिनियाँ सरकारको खेलमा आफूसमेत संलग्न हुनु हो । संसारभरका वामपन्थी प्राज्ञिकहरूले त्यस्ता कार्यक्रम बहिष्कार गर्नुपर्छ ।’<br />
<br />
हरदम भूराजनीतिक सकसमा परिरहने नेकपा–सरकार यो समाचारबारे चनाखो भइरहनु आवश्यक नहोला । समाजवादी क्रान्तिमा होमिनुपर्ने जिरह गरिरहने नेकपा–बौद्धिकले भने चनाखो हुनु आवश्यक थियो । मजदुर युनियनको कुरै छोडौं, तिनलाई समर्थन गर्ने विद्यार्थीसमेत नसहने चीनले हिँड्न खोजेको समाजवादबारे गहिरो छलफल चलाउन चोमस्की लगायत विद्वानको विज्ञप्ति एउटा ठोस कारण बन्न सक्थ्यो । के पश्चिमा भएकै कारणले चिनियाँ सरकारले गरेको विद्यार्थी–पक्राउको विरोध गरेका हुन् उनले ? होइनन् भने यो घटना विमर्श सुरुवात गर्ने असल कारण बन्न सक्छ । ईश्वर पोख्रेलको स्कुलले नसके पनि पार्टीका विद्यार्थी वा प्राध्यापक संगठनहरू यस्ता विमर्शका थलो बन्न सक्थे । अरु सयौं महत्त्वका विषयमा यस्ता संगठनको नजर नपरे जस्तै यसमा नपर्नु कुनै अनौठो घटना भने होइन ।<br />
<br />
माथि प्रस्तुत गरिएका तथ्य र घटना केही प्रतिनिधिमूलक उदाहरण मात्रै हुन् । कसैलाई यी कुनै पनि उदाहरणभन्दा ज्यादा महत्त्वपूर्ण विषय ‘बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ’ लाग्न सक्छ । वा कोही विद्वानलाई ‘दुई ठूला अर्थतन्त्र बीचमा बसेर धनी बन्ने दौडमा नलाग्ने हो भने मुलुकको अस्तित्व नै संकटमा पर्न सक्छ’ भन्ने विषय सर्वाधिक महत्त्वको लाग्न सक्छ । नेपालको आमवृत्तमा बीआरआई सम्बन्धी पर्याप्त सूचनासमेत छैन, विमर्श टाढाको विषय हो । ‘दुई ढुंगाबीच चेप्टिएको तरुल’वाला देशका नागरिक भएका कारण उत्पन्न बेताबीयुक्त प्रश्न विमर्शयोग्य छ । अनेक जरुरी प्रश्नमा छलफल गर्ने ठाउँहरूमध्ये महत्त्वको मञ्च राजनीतिक दल नै हो । तर हाम्रा राजनीतिक दल विमर्श कम गर्छन्, ‘प्रशिक्षण’ ज्यादा चलाउँछन् । प्रशिक्षण भन्नु स्कुल विभागको संयोजनमा दुई–चार चुनिएका ठूला नेताको घन्टौंका भाषण हुन् । एकथरी ज्ञान–दान गरिरहन्छन्, अरु ‘भिक्षां–देही’ मुद्रामा हाई काढ्दै सुनिरहन्छन् । कुनै बेला चुट्किला प्रस्तुत भए वा विपक्षीलाई एक डोज गाली आए, श्रोतागण ताली बजाउँदै आफ्नै आलश्य भगाउँछन् । ती प्रशिक्षणहरूमा न कसैले चिनियाँ गैससको प्रश्न उठाउँछ, न कसैले हार्भे वा चोमस्कीको स्मरण गर्न सक्छ, न बीआरआईबारे सूचना माग गर्छ ।<br />
<br />
गर्नैपर्ने अनेक छलफल भुलेर यसबीच नेकपा नेतृत्वले चिनियाँ पाहुनाबाट प्रशिक्षण शैलीमा सी–विचारधाराबारे प्रवचन सुन्यो । केही समयपछि सम्भवत: स्कुल विभागको संयोजनमा नेतृत्वले त्यसबारे ‘प्रशिक्षण’ सञ्चालन गर्दै आफ्ना कार्यकर्तालाई दीक्षित तुल्याउनेछ । नेकपाका यी गतिविधिप्रति धेरै सन्देह व्यक्त भएपछि केन्द्रीय नेता भन्न थालेका छन्, ‘यो कम्युनिष्ट भाइचाराको सवाल हो । हामी सबैका विचार सुन्छौं, तर जनताको जनवाद छोड्दैनौं ।’ कसैले जनताको जनवादको साटो मालेमावाद पनि भनेका छन् । नेकपाले सी–वादी बन्ने छाँट ल्याएपछि, कांग्रेस मोदीपन्थी हिन्दुत्ववादी बन्न सक्ने अनुमान गर्न थालिएको छ । सार्वजनिक रूपमा व्यक्त यस्ता सन्देह नेता र दलप्रतिको अविश्वासका संकेत हुन् । सूचनामा पहुँच राख्ने जनताको आत्मविश्वास खस्किएको अनुमान गर्न यति नै काफी छ ।<br />
<br />
नेकपा नेतृत्वले दाबी गरे जस्तो सी–विचारधारा सामयिक सैद्धान्तिक विमर्श हुन्थ्यो भने कोही शंकास्पद भइरहनु पर्दैनथ्यो । तर चिनियाँ राष्ट्रपतिको आगमनको पूर्वसन्ध्यामा मञ्चन हुन थालेको तामझाम हेर्दा यस्तो लाग्छ, मानौं कुनै धनाढ्यको छेउ पर्दा मगन्तेले उसैको स्तुति गाउन सुरु गरेको होस् । वैचारिक विमर्शले आत्मविश्वास बढाउँछ, चाकरीले बँचेखुचेको आत्मबल सिध्याउँछ । आत्मविश्वास नभएका नेता र नागरिकले मुलुकको संकट दोब्बर बनाइदिन्छन् ।<br />
<br />
प्रकाशित : आश्विन १०, २०७६ ०९:१९<br />
<div>
<br /></div>
<div>
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2019/09/27/156955526611112697.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2019/09/27/156955526611112697.html</a> </div>
</div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-40845860284077641182019-11-21T20:37:00.001-08:002019-11-21T20:37:43.252-08:00कँडेल–उक्तिको असलियत<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDcdDD1eceVrTnNIR47NWn8vc_L-QPZAOsDxgQTw9UO_BAYIrSkNqz_Deodf44fUFlMeHLlCHIhGKzZ_OSSnFNyN4ZPratAjn2sZfkJzBpf4zitMh4nwTps7Apxhb3dGGAC4tF9vHCezI/s1600/kadel-ukti-7-page-1392019044728-1000x0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="684" data-original-width="800" height="546" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDcdDD1eceVrTnNIR47NWn8vc_L-QPZAOsDxgQTw9UO_BAYIrSkNqz_Deodf44fUFlMeHLlCHIhGKzZ_OSSnFNyN4ZPratAjn2sZfkJzBpf4zitMh4nwTps7Apxhb3dGGAC4tF9vHCezI/s640/kadel-ukti-7-page-1392019044728-1000x0.jpg" width="640" /></a></div>
<b><span style="color: red;"><br /></span></b>
<b><span style="color: red;">उज्ज्वल प्रसाई</span></b> /<br />
<br />
हुलाकी /<br />
<br />
भाद्र २७, २०७६<br />
<br />
नेपाली कांग्रेसका नेता तथा संघीय सांसद देवेन्द्र कँडेलले राज्यव्यवस्था समितिको छलफलमा आफूलाई पितृसत्तावादको संरक्षकका रूपमा प्रकट गरे । उनले आफ्ना स्पष्ट धारणा राख्दै गर्दा कानुन पनि आफूजस्तै हुनुपर्ने बताए । यथास्थितिमा फेरबदल ल्याउने कानुन बनाउन नहुने जिरह गर्दै उनले भने, ‘हामी माइतीवालाले चेलीबेटीलाई जुन घरमा बिहे गरेर पठाउँछौं, ...त्यहाँ गएर पहिले आफ्नो हकहिस्सा माग्नू भनेर सिकायो भने कुनै पनि परिवार सुखमा रहन्न, सबै विघटन हुन्छ ।’<br />
<br />
स्पष्ट छ, उनले परिवारका नाममा ‘पुरुष–सुख’ को पैरवी गरेका हुन् । परिवार विघटनको भय देखाएर पुरुषको हैकमसहितको पारिवारिक संरचना अक्षुण्ण राख्न खोजेका हुन् ।<br />
<br />
कँडेलको उक्त राय अनौठो वा नयाँ होइन । विद्युतीय सञ्जालका प्रयोगकर्ताको सानो हिस्सालाई यसले तरंगित पारेको छ, समाजको ठूलो हिस्साले कँडेल–उक्तिप्रति कुनै प्रतिक्रिया नजनाउने सम्भावना ज्यादा छ । त्यसैले महत्त्वको प्रश्न के हो भने, कँडेलले हाम्रो समाजको कति ठूलो हिस्सा एवं राजनीतिक नेतृत्वलाई कुन हदसम्म प्रतिनिधित्व गर्छन् ? कँडेलको भनाइ यथार्थको प्रतिविम्बन भए नेपाली समाजको रूपान्तरणलाई कसरी बुझ्ने ?<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
सामान्य अन्दाजले भन्छ— कँडेल बहुसंख्यक नेपाली परिवार एवं राजनीतिक नेतृत्वको उल्लेख्य हिस्साका असली प्रतिनिधि हुन् । त्यसैले उनको भनाइप्रति राजनीतिक वृत्तका धेरै मानिस मौन रहनेछन् र कुनै दबाब झेल्नुपरे सतही रूपमा सामान्य खण्डन गर्न सक्छन् । तर नेतृत्व पंक्तिमा कँडेलको भनाइका कारण भित्रभित्रै लज्जित महसुस गर्नेको संख्या अति सानो छ । त्यसो त संविधानका कतिपय अंशले बिलकुल सरम नमानी उनको यही आशयलाई प्रतिध्वनित तुल्याएकै छन् ।<br />
<br />
सत्यको अर्को पाटो उत्तिकै भयानक छ । कँडेल र उनले प्रतिनिधित्व गर्ने राजनीतिक नेतृत्वले महिलाबारे मात्रै यस्तो सोचेका होइनन्, आफ्नो हक–अधिकारको पैरवी गरिरहेका सबै समूहबारे उनीहरू यस्तै सोच्छन्, चाहे ती दलित होऊन् वा मधेसी, मुस्लिम होऊन् वा किराती, थारू होऊन् वा निमुखा । महिलाले हक खोज्दा परिवार विघटनको डर देखाए जस्तै मधेसीले हक खोज्दा देश विखण्डनको हौवा पिटे । दलितले अधिकारको माग राख्दा समाजमा सद्भाव सकिने भय सञ्चार गरे ।<br />
<br />
जनजातिले भाषा वा धर्मनिरपेक्षताको सवाल उठाउँदा सिंगो नेपालको अमन–चैन खोसेको आरोप लगाए । थारूले अधिकारको प्रश्न उठाउँदा आजका दिनसम्म पनि कँडेल र रावलहरू अतिशय क्षुब्ध हुन्छन् । निमुखाले अलि चर्को स्वरमा बोले, सबैभन्दा पहिला तिनलाई ‘औकात’ देखाउन कँडेलहरू नै तम्सनेछन् ।<br />
<br />
कँडेलले समय पाएनन् वा भन्न भुले, नत्र थप्ने थिए, ‘पश्चिमाले उचालेका भरमा वा बाहिरियाले प्रतिपादन गरेको नारीवादका कारण मुट्ठीभर महिला बरालिएका हुन्, तिनले भाँड्न खोजेका हुन् ।’ अरू सबै मुद्दाबारे कँडेलहरूको स्थायी धारणा यही रहँदै आएको छ । बहुसंख्यक महिला जसले यथास्थिति स्विकारेर बसेका छन्, तिनलाई औंल्याएर निर्भीक रूपमा बोल्ने सानो संख्याका महिलाको खिल्ली उडाउँछन् ।<br />
<br />
राज्यको अलगाव चुपचाप स्विकारेका वा स्थापित राष्ट्रवाद वरण गरेकालाई ‘मार्मिक मधेसी’ वा ‘मार्मिक थारू’ भन्दै फरक मत राख्नेको सक्दो तेजोवध गर्छन् । संविधान निर्माणका बेला कँडेल–प्रवृत्ति यसरी बोलेको मात्रै थिएन, आफ्ना बोलीलाई संविधानका धारामा परिणत गर्न बन्दुक लिएर मैदानमा उत्रेको पनि थियो । त्यस्तो बलमिच्याइँलाई उकेरा लगाउने नेपाली समाजको त्यही प्रभावशाली हिस्सा थियो, जसलाई कँडेलले प्रतिनिधित्व गर्छन् ।<br />
<br />
प्रधानमन्त्री केपी ओलीको आरक्षण सम्बन्धी अभिव्यक्तिको स्मरण गरौं, संघीयताबारे उनले व्यक्त गरेका विचार सुनौं, भीम रावलले नागरिकताबारे राखेको राष्ट्रवादी धारणा सम्झौं, मन्त्री बनेसँगै योगेश भट्टराईले प्रचारित तुल्याएको विकास एवं राष्ट्रवादको भाष्य सुनौं, पार्टी फरक हुनसक्छन् वा औपचारिक दस्तावेजका जिरह फरक होलान्, सत्ताधारी ओली वा प्रतिपक्षी कँडेलले चाहेको नेपाली समाजको स्वरूपमा खासै अन्तर छैन ।<br />
<br />
समाजको ठूलो हिस्साको स्पष्ट आड पाएको महसुस भएका दिन ओली वा कँडेलहरूले आफैले बनाएको संविधानका मुख्य विशेषता खारेज गर्नुपर्ने माग राख्न सक्छन् । आफू संलग्न पार्टी वा व्यक्तिका रूपमा आफ्नो हैकम स्थापित भएको पञ्चायती व्यवस्था र त्यसले अक्षुण्ण राख्न खोजेको विभेदयुक्त नेपाली समाज नै उनीहरूको सपना हो । यसरी असलियत उजागर हुनु उति नराम्रो भने होइन ।<br />
<br />
नियत स्पष्ट भए व्याप्त भ्रम तोडिन थाल्छन् । सैद्धान्तिक स्पष्टता, इमानदार राजनीतिक सुझबुझ एवं स्पष्ट योजनासहित संघीय गणतान्त्रिक व्यवस्था स्विकार्ने राजनीतिक नेताको संख्या अत्यन्त न्यून छ । जतिसुकै महिमामण्डन गरे पनि संविधानका मूल प्रस्तावनालाई बहुसंख्यक नेताले ‘इन्टर्नलाइज’ गर्नसकेका छैनन् ।<br />
<br />
अनेक काकतालीका कारण यिनले नयाँ गणतान्त्रिक व्यवस्था स्विकारेका हुन्, संविधानमा नयाँ व्यवस्थालाई लिपिबद्ध गरेका हुन् । हिजो संविधान निर्माणको प्रक्रिया जटिल, कठिन एवं हिंसक बन्नुको कारण त्यही थियो । नयाँ संविधानले अहिले बेहोर्न थालेको संकटको कारण पनि त्यही हो । संस्थागत भइसकेको भ्रष्टाचारले यो संकटलाई अझै विकराल र जटिल बनाउँदै लैजाने निश्चित छ ।<br />
<br />
मूलतः बहिष्कृत र निमुखा जनता आफूले प्रत्यक्ष बेहोर्नुपरेका विभेदका कारण आन्दोलित थिए । मार्क्स, माओ वा गान्धीका ठेली पढ्ने सुविधा कमैलाई थियो, पढेकाले गरेका आह्वानमा उनीहरूले भरोसा गरे । नयाँ जीवनको त्यो परिकल्पना उनीहरूलाई सुन्दर लाग्यो । कतिपय दुखियालाई आफ्ना वरपर उठेको आँधीलेसुखको त्यो अमूर्त संसारमा पुर्याइदेला भन्ने कोरा आशाले लपेटेको पनि हुनसक्छ । जे होस्, आन्दोलनको अग्रभागमा उपस्थित बहुसंख्यक शरीर तिनै बहिष्कृत र निमुखाहरूको थियो ।<br />
उनीहरूले सशरीर लडेको त्यही लडाइँले सिर्जना गरेको आवेगले नेतृत्वलाई हुत्त्याएर नयाँ व्यवस्थासम्म पुर्याइदियो । कतिपयले आफू कता पुग्दै छु भन्ने अन्दाजसम्म गर्नसकेका रहेनछन् । सामाजिक यथास्थिति स्वाभाविक मात्र नभई स्वादिलो पनि मानिरहेको नेतृत्वको ठूलो पंक्तिलाई ज्ञानेन्द्र शाह एउटा सामान्य च्यूति (एबरेसन) मात्र प्रतीत भएका रहेछन् ।<br />
<br />
त्यसैले समाज बदल्ने, अन्यायी मानवीय सम्बन्ध फेर्ने एवं मान्छे र प्रकृतिको सम्बन्धलाई समेत पुनर्परिभाषा गर्ने उनीहरूको मनसुबा थिएन भन्ने स्पष्ट हुँदै छ । त्यसो गर्ने ठाउँमा आइपुगेका उनीहरूमध्ये धेरै मान्छे अतालिएका छन् । त्यही आतेसले कहिले राष्ट्रवादको ज्वरो बढाउँछ, कहिले विकासको वनमारा हुर्काउँछ । नेपाली राजनीतिको यो पछिल्लो ज्वरोलाई क्रोनिक बनाउन संसारभर बलशाली बन्दै गएको दक्षिणपन्थले पुट दिएको छ ।<br />
<br />
जसरी आइपुगे पनि नयाँ व्यवस्थालाई स्विकार्ने प्रयत्न बढाएको भए संविधानले समयको परीक्षा सजिलो गरी उत्तीर्ण गर्थ्यो । त्यसका लागि सबभन्दा पहिले हिजो सशरीर लड्ने मान्छे को थिए, तिनले कस्ता सपना साँचेका थिए, तिनले खोजेको सुख के थियो र कस्ता विभेदको अन्त्यका लागि तिनले आफ्नो ज्यान अर्पण गरेका थिए भन्ने बुझ्न दिमाग खुला राख्नुपर्थ्यो । नयाँ समयका यस्ता अपेक्षालाई बेवास्ता गर्दै उनीहरू पुराना रीतमा फर्किए ।<br />
<br />
खुट्टा संघीय गणतन्त्रमा टेकाएर दिमाग पञ्चायती राष्ट्रवादमा अड्याउँदा संविधान मात्र होइन, सिंगो नेपाली समाज बहुविध संकटमा फस्दै जान थालेको छ । आफूलाई नयाँ व्यवस्थाको हिमायती ठान्ने नेतृत्व र पार्टी नयाँ पञ्चायतलाई कार्यान्वयन गर्न रकमी राजनीतिको अगुवा बन्नुले उनीहरूको पनि असलियत उजागर गरेको छ ।<br />
<br />
त्यसैले कँडेलसँग फरक मत राख्नेले उनलाई एक्ल्याएर गिज्याउनुको तुक छैन । समग्र नेपाली राजनीतिको फलकमा कँडेल–उक्तिलाई राखेर हेरे समस्याको जरो पहिचान गर्नसजिलो होला । समस्याको त्यो जरोलाई हुर्काएर लहलहाउँदो रूख बनाउन हामी आफैले कति पानी र मल हाल्यौं भनेर लेखाजोखा गर्न आवश्यक छ । आफूभित्रको कँडेल ज्युँदै राखेर देवेन्द्रको खिसी किन गर्ने ?<br />
<br />
प्रकाशित : भाद्र २७, २०७६ ०८:३५<br />
<br />
कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित / <a href="https://ekantipur.com/opinion/2019/09/13/156834301003181025.html?author=1">https://ekantipur.com/opinion/2019/09/13/156834301003181025.html</a> </div>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-54143664744642975462019-09-07T00:33:00.003-07:002019-09-07T00:33:51.890-07:00EDU Talk<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Ujjwal Prasai || EDU Talk<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/zIjOTvvNH7E" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-6344710663871985582019-09-07T00:32:00.000-07:002019-09-07T00:32:05.311-07:00'Media Populism vs Journalism'<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Mr. Ujjwal Prasai during plenary session on 'Media Populism vs Journalism'<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/NQ1XNNqlm3Y" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-23066461176771900562019-09-07T00:30:00.004-07:002019-09-07T00:30:51.058-07:00समसामयिक विषयमा 'जनसवाल' कार्यक्रम<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
JAN SAWAL Interview 2018/2074 With Ujjwal Prasai || Journalist Shree Krishna Maharjan<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/k2kVMNxbScU" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-79175353481475286742019-09-07T00:27:00.001-07:002019-09-07T00:27:02.799-07:00संसदीय अभ्यास, प्रतिपक्षको भूमिका र यसले गणतन्त्रलाई पारिरहेको असर<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Nagarik Manch : Ujjwal Prasai with Sagar Neupane<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/TgmAi7-017k" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-63826122462593085312019-09-07T00:24:00.001-07:002019-09-07T00:24:17.456-07:00प्रधानमन्त्री ओलीको चीन भ्रमणका विषयमा हिमशिखर टेलिभिजनमा<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
अाेलीकाे चिन भ्रमण- Shikhar Sambad With Ujjwal Prasai (बिश्लेशक /स्तम्भकार)<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/Orfb3_KcniI" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-3238339719401989972019-09-07T00:21:00.003-07:002019-09-07T00:21:51.512-07:00Bachelor in Journalism and Mass Communication<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Bachelor in Journalism and Mass Communication, Thames International College, Kathmandu, Nepal<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/L3WeYf7MUvY" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-40652381291927654652019-09-07T00:17:00.002-07:002019-09-07T00:20:07.530-07:00समृद्धि के हो ? : बर्दिवास साहित्यिक सांस्कृतिक उत्सवमा राखिएको धारणा<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
समृद्धि के हो ? |Ujwal Prasai | उज्ज्वल प्रसाईं | Full Part |<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/0tOIo-ode5Q" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>
Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-30162140727235146972019-09-07T00:14:00.002-07:002019-09-07T00:14:50.474-07:00प्रधानमन्त्री केपी ओलीको भारत भ्रमणका विषयमा रेडियो नागरिकसँग गरिएको कुराकानी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Nagarik Manch : Ujjwal Prasai<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/deSuG4PAVVc" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3877175406385132745.post-75004897235414951792019-09-07T00:12:00.002-07:002019-09-07T00:12:36.065-07:00'गणतन्त्रको संघर्ष'बारे<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Mr. Ujjwal Prasai during "Meet the Author" session at Nepal Social Work Symposium 2016<br />
<br /></div>
<iframe width="100%" height="534" src="https://www.youtube.com/embed/MS6ypVlBQAo" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>Kishor Dahalhttp://www.blogger.com/profile/00892236087398870917noreply@blogger.com0