DOOMED!

You have a minister who forms a commission, heads it, witnesses the heated discussions among fellow commissioners, makes them work through the differences to prepare a final report, as the report becomes ready, he sits in his own work for months without making it public, let alone implementing it. His boss, the PM, also takes a copy to make it his chair-cushion and warms it further. You don't confront the minister. PM? Wait till another turd-joke drops!

Spineless as they are, student leaders don't utter a word. Teacher unions hide their tails even before they think of their masters. Party-intellectuals muster all their energy up to produce banal defenses of the indefensible! Media fails to confront the powers that be, limits its role in regurgitating the same old crap told hundred times already.

You have ever increasing number of education shops—some are dilapidated kirana pasals, others are wholesales, some look like fancy malls, and few are big supermarkets. Majority schools send out the kids with SEE certificates in their hands but without the basic skills of reading and writing. Critical and creative thinking is a far cry. Kirana Pasals and wholesales of higher education sell high-sounding degrees which hardly stand any real critical tests of professionalism, neither can face the complexities of life and world. You are happy to take the degree as a badge of honor!

Majority student leaders are the 'commodities' produced by such schools and now attend one of these kirana pasals or supermarkets. Teacher unions—the misnomers at their best—are the key players of the pasals. Party-intellectuals? Superannuated bards of the corrupt centurions! 

You see the farce and weep silently!

You try to find straw in the wind and you see the doom!

Read More

आजको समयमा पृथ्वीनारायण शाहलाई हामीले कसरी बुझ्नुपर्ने हो ?

आजको समयमा पृथ्वीनारायण शाहलाई हामीले कसरी बुझ्नुपर्ने हो ?

महावीर विश्वकर्मासँगको कुराकानी।

Read More

पार्टी–पत्रकारको व्यावसायिक पगरी

उज्ज्वल प्रसाई /

तत्कालीन नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) ले मूलधारको राजनीतिमा आएको केही समयपछि आफ्नो दलीय पकड सबल बनाउन सञ्चार माध्यममा लगानी गर्‍यो । पत्रकारितामा अनुभव भएका र काठमाडौंमा उपलब्ध पार्टी कार्यकर्तालाई दैनिक र साप्ताहिक अखबार, टेलिभिजनदेखि अनलाइन समाचार पोर्टलसम्म सञ्चालन गर्ने तारतम्य मिलायो ।

त्यसकासाथै व्यावसायिक रूपमा खोलिएका केही दैनिक अखबारलाई आर्थिक सहयोग गरेर आफू अनुकूलको समाचार सम्प्रेषण गराउने कोसिस गर्‍यो । यी दुवै तरिका अपनाउँदा पनि तत्कालीन माओवादी सफल हुन सकेन । न माओवादीका एजेन्डा सर्वग्राह्य बने, न चुनावी सफलता हासिल हुनसक्यो ।

व्यावसायिक सञ्चार माध्यमले आफ्ना एजेन्डालाई स्थान नदिने एवं पार्टीको आलोचना गर्ने भयका कारण आफ्नै सञ्चार माध्यम आवश्यक हुन्छ भन्ने तत्कालीन माओवादीको बुझाइ थियो । कर्पोरेट सञ्चार माध्यमले ‘बुर्जुवा वर्गको स्वार्थ’लाई सर्वोपरी मान्छन्, तिनले ‘जनताको पक्ष’मा पत्रकारिता गर्दैनन् भन्ने व्याख्या उनीहरू गर्थे । आधारभूत जनताका आवाज बुलन्द बनाउने एवं तिनको पक्षमा राजनीति गर्ने दललाई सहयोग पुर्‍याउने उद्देश्यले त्यस्ता सञ्चार माध्यम स्थापना गर्न आवश्यक रहेको उनीहरूको ठम्याइ थियो । जनताको ‘असली आवाज’ उठाउने दल एवं नेताको बदनामी गर्न खोज्ने ‘बुर्जुवा मिडियाको पोल खोल्ने’ पनि उनीहरूको उद्देश्य हुन्थ्यो । त्यसो त जनयुद्ध दौरान पनि उनीहरूले विभिन्न नामका साप्ताहिक र मासिक अखबार प्रकाशन गरेका थिए ।

Read More

सञ्जालमा अल्झेको लोकमत

उज्ज्वल प्रसाई/

सन् १९७८ मा पहिलोपटक प्रकाशित ‘प्लानिङ फर पिपल’ पुस्तकका लेखकद्वय लुड्विग एफ स्टिलर र राम प्रकाश यादवले पुस्तकको परिचय खण्डमा काठमाडौंको जनमतका चार चरित्र उल्लेख गरेका छन् । सार्वजनिक वृत्तकोती चरित्रमा धेरथोर बदलाव आएको भए पनि आजको ‘लोकमत’ बुझ्न विद्वानद्वयले अघि सारेका विचार अनुपयोगी भइसकेका छैनन् ।

पहिलो, काठमाडौंले विचार आदान–प्रदान गर्ने कुनै खास सार्वजनिक मञ्चको आवश्यकता बोध गर्दैन । तर मत व्यक्त गर्ने अधिकार सुरक्षित गर्न खोज्छ । दोस्रो, काठमाडौंका निम्ति बोलेको कसैले दाबी गर्न सक्तैन र जसले त्यस्तो दाबी गर्छ, उसलाई चुपचाप बेवास्ता गरिन्छ । तेस्रो, काठमाडौंले देशभरिबाट एवं दार्जिलिङबाट समेत विद्वानहरू आकर्षित गर्छ । तर त्यसका बावजुद नेपालका गाउँबारे चासो राख्दैन । सबैका आ–आफ्ना मत भए पनि कुनै ठोस काम गर्न होइन, कोठेगफ गर्ने विषयमात्र बन्छन्, ती धारणा । चौथो, सरकारी संयन्त्रले कसरी काम गर्छ भनेर बताउन सक्ने र सार्वजनिक व्यक्तित्वहरूको वैवाहिक र पारिवारिक सम्बन्धको बेलिविस्तार लगाउन सक्नेलाई जान्ने–सुन्ने ठानिन्छ । यी चार चरित्र बताइसकेपछि, लेखकद्वय भन्छन्, ‘साधारणतया, काठमाडौंको जनमतले भ्रष्टाचारलाई स्वीकार्छ, अक्षमता हुनु अनौठो मान्दैन र पक्षपातलाई सामान्य ठान्छ ।’

आजका दिनमा काठमाडौंका लागि सबैभन्दा ठूलो विचार–विमर्श गर्ने थलो सामाजिक भनिने विद्युतीय सञ्जाल भएको छ । अर्थात काठमाडौंले जनमत निर्माण गर्न एउटा अत्यन्त सुविधाजनक स्थल पत्तो लगाएको छ । त्यहाँ विचार–विमर्श मात्र हुँदैन, एकअर्काको कठालो समात्ने, मन नपरेकालाई बद्नामी गर्ने, फाइँफुट्टी लगाउने, विद्रोह मच्चाउने एवं क्रान्ति नै सम्पन्न गर्ने काम पनि हुनथालेका छन् । काठमाडौंले सिर्जना गर्ने बहसको लहरो समाउन कतिपय मोफसल एवं डायस्पोरामा बसेका नेपालीभाषी पनि आइपुग्छन् । मोफसलको तुलनामा विदेशमा बस्ने नेपालीभाषीको संख्या धेरै हुनुपर्छ । काठमाडौंले सिर्जना गर्ने सञ्जालीय बहसबाटै कतिपयले सुधारका अभियान चलाएको दाबी गर्छन्, विद्रोह सुरु गरेको बताउँछन्, क्रान्तिको प्रादुर्भाव गरेको भान पार्छन् र ती सबै उपक्रम सञ्जालमै टुंग्याउँछन् । भर्चुअल–रियलका भेदलाई धुमिल बनाउँदै यथार्थ र भ्रमको खेल दिनभरि खेलिबस्छन् ।

Read More

के हो डलरवादी ?

उज्ज्वल प्रसाई / हुलाकी /

विशेषणका रूपमा ‘डलरवादी’ शब्दको प्रयोग अधिक हुन थालेको छ । सामाजिक भनिने विद्युतीय सञ्जालमा खोजे यो विशेषण कसले, केका लागि र कसका विरुद्ध प्रयोग गर्छन् भन्ने थाहा हुन्छ । राजनीतिक दलका नेता, बुद्धिजीवी, नेताका वैतनिक एवं अवैतनिक समर्थकदेखि विद्युतीय सञ्जालमा समय कटनी गरेर बस्नेका लागि ‘डलरवादी’ प्रिय शब्द भएको छ ।

खास गरी विदेशी मुद्राको प्रभावमा बोल्ने वा लेख्ने काम गरेको भनेर कसैलाई लाञ्छना लगाउनका लागि यो शब्दको प्रयोग गर्ने चलन छ । समाज विज्ञानमा प्रयोग हुने अन्य धेरै ‘वाद’ को जसरी व्याख्या गरिन्छ, ‘डलरवाद’ को त्यस्तो सैद्धान्तिक व्याख्या भने सुनिएको छैन ।

करिब पाँच वर्षअघि नेपाली छापामा ‘हिमाल साउथ एसिया’ पत्रिका प्रकाशन गर्ने साउथ एसिया ट्रस्ट विवादमा तानियो । तत्कालीन माओवादीले ट्रस्टले नर्वेजियन दूतावासको सहयोगमा पत्रिका प्रकाशन गरेको विषय संसदमा उठायो । विदेशी सहयोगमा सञ्चार माध्यम सञ्चालन गर्न नहुने एवं त्यसो गरेर नेपालमा द्वन्द्व चर्काउने षड्यन्त्र भएको जिकिर माओवादी पक्षको थियो । तिनताक सत्यनिरूपण तथा मेलमिलाप आयोग बनाउने र त्यसमार्फत द्वन्द्वका बाँकी मुद्दा सम्बोधन गर्ने कामबारे छलफल चलिरहेको थियो । अहिलेसम्म नसुल्झिएको सो विषय त्यस बेला झन् बढी पेचिलो थियो । त्यही सिलसिलामा नेपाली कांग्रेसका नेता रामचन्द्र पौडेलले समेत साउथ एसिया ट्रस्टसम्बद्ध पत्रकार एवं बुद्धिजीवीलाई इंगित गर्दै ‘डलरवादी’ विशेषणको प्रयोग गरेका थिए ।

Read More

Statement in solidarity with students and teachers of JNU and against violence on campus

We, the Nepali alumni and friends of the Jawaharlal Nehru University (JNU), unequivocally condemn the brutal violence on students and teachers of the University on Sunday, January 5, 2020.

On Sunday, over 100 masked hoodlums entered the JNU campus allegedly in collusion with the University administration and the police, and unleashed a coordinated attack on protesting students and teachers. Armed with rods and sticks, the hoodlums even entered the hostels of female students and thrashed them brutally.

More than 40 students and teachers, including JNU Students’ Union President Aishe Ghosh and Centre for the Study of Regional Development (CSRD) Professor Sucharita Sen, sustained severe injuries during the attack. That over 18 students and teachers have been admitted to the All India Institute of Medical Sciences (AIIMS) for treatment, explains of the heinous nature of the attack. We condemn the inaction of Delhi Police and JNU security officials, for remaining mere spectators during the attack, even as the students and teachers appealed for help in-person and over social media. 

The students of JNU have been protesting peacefully for the past 70 days against the hike in hostel and utility fees without proper consultation with the students. Rather than heeding the students' demands, the University administration has unilaterally decided to conduct exams for the Monsoon semester and admissions for the Winter semester excluding majority of the students. We salute the resolve of the students, and thank the teachers for supporting the students in their rightful protest against the University's high-handedness in deciding the students' future.

We condemn JNU vice-chancellor M. Jagadesh Kumar for failing to provide security to the students and teachers of the University, and for allowing armed mob to enter the Campus, putting lives of the students and teachers in danger. We wish to convey to him that he failed in his duty as a vice-chancellor and teacher, and we urge him to begin a meaningful dialogue with the students to restore normalcy in the University campus as early as possible.

As Nepali alumni and friends of JNU, we are deeply concerned about the undemocratic way in which the University administration has hiked the hostel and tuition fees recently. This has resulted in a sever dip in the number of Nepali students at the University. In its fifty years of existence as India's premier University, JNU has produced outstanding scientists, administrators, journalists, and public intellectuals, among others, who have contributed to the betterment of India and the world. We, therefore, express our solidarity with the students protesting for their constitutionally guaranteed rights to education and freedom of expression.  

Further, we are alarmed at the way in which India's premier universities including JNU, Aligarh Muslim University, Jamia Millia Islamia, Jadavpur University and Hyderabad Central University have come under systematic attacks in the past few years, with students and teachers being hounded for raising their rightful demands for quality education and freedom of speech. Sunday's attack on JNU students and teachers is in continuation of that series. Such attacks have created an atmosphere of fear among Indian and international students at various Indian universities. We wish to convey to the current Indian government, led by Prime Minister Narendra Modi, that the international community is closely watching the unfortunate developments in India's universities. We call upon the government to ensure Indian universities remain secure for students, both from India and abroad.

We request Indian and international media to report freely and fairly on the developments at JNU and other educational institutions under attack. We urge the authorities to investigate the matter with utmost sensitivity and bring the perpetrators to justice.

Finally, we urge Nepal government to convey its concerns regarding the security of Nepali students studying in Indian universities, and request Modi government to ensure that the campuses remain secure for the students.

Date: January 6, 2020

Read More

प्रतिरोधको प्रेरणाश्रोत: जेएनयु

मलाई जहावरलाल नेहरु विश्वविद्यालय (जेएनयु)को विद्यार्थी (असफल) हुँ भन्दा गर्व लाग्छ । जेएनयुसँग जोडिएर गर्विलो महसूस गर्नुपर्ने धेरै कारण छन् । कुनै डिग्रि लिन नसकेर निराश फर्के पनि त्यहाँ बस्दा पढेका किताब, गरेका सँगत, पाएको वातावरण, सुनेका लेक्चर, सहभागि भएका प्राज्ञिक गतिविधिले अद्यापी मलाई बौद्धिक ऊर्जा दिन्छन् । जेएनयु बसाईबारे मेरा केही सँस्मरण प्रकाशित छन् । तिमध्ये मैले आफूलाई ‘झेलम ३४७’ मा राम्रोसँग व्यक्त गरेको छु भन्ने लाग्छ ।

जेएनयु विश्वको सबैभन्दा उत्कृष्ट विश्वविद्यालय होईन । उत्कृष्टताको बजारु मापनका आफ्नै समस्या छन् । यो विश्वविद्यालय स्वयंले त्यस्तो आत्मरति खासै गर्दैन पनि । भारतीय लोकतन्त्रपछि स्थापित लोकतान्त्रिक सँस्थाहरुमध्ये एउटा सुन्दर सँँस्था भने पक्कै हो । त्यसो भन्नमा यो विश्वविद्यालयका विद्यार्थीले गर्व गर्छन् । कुनै पनि सँस्था समस्यारहित हुँदैनन्, खोज्न थाले जेएनयुका पनि अनेकानेक कमजोरीहरु देखिनेछन् । तथापि भारतको विविधतालाई यो विश्वविद्यलायले वरण गरेको छ । जातीय, क्षेत्रीय, लैंगीक, वैचारिक विविधता यहाँ देख्न सकिन्छ ।

कतिपयले बुझे जस्तो केवल रातो रँगले मात्रै होईन, विचार एवं वहसका अनेक रँगले सजाईएको थियो जेएनयु । भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) सरकार र जेएनयु नेतृत्वले जेएनयुको गेरुवाकरण चाहेको छ । उसको त्यो प्रयत्न सफल हुन सजिलो छैन । कारण, जेएनयुका विद्यार्थी र शिक्षकहरु यो सँस्थाको गरिमा बँचाऊन संघर्षरत छन् । चुपचाप सबै ताण्डव हेरेर बसेका छैनन् । आफ्नो कुत्सित प्रयत्न सफल हुन नसकेकोमा क्षुब्ध हुँदै भाजपाले निहत्था विद्यार्थी र शिक्षकमाथि भौतीक आक्रमण सुरु गरेको छ । किस्ता किस्तामा आतंक सृजना गरेर आम मानिसलाई जेएनयु संस्थाप्रति भयग्रस्त बनाउन खोजेको छ ।

सके कब्जा गरेर सिँगो सँस्थालाई हिन्दुत्ववादी बनाउने, नसके चरम विद्रुप बनाइदिने ताकि कसैले त्यहाँ जाने सपना नदेखुन् – भाजपा नेतृत्वको उद्देश्य स्पष्ट छ । भारतीय समाजलाई लोकतान्त्रिक बनाउनुपर्छ भन्ने जोकोही विद्यार्थीलाई देशद्रोही करार गरिएको छ । खुला चीन्तन गर्ने जोसुकै शिक्षक त्यस्तै आरोप र लाञ्छनाका सिकार भएका छन् । मोदी–सत्ताको धेरै आलोचना नगर्ने विद्वानहरु समेत पछिल्लो आक्रमणबाट दिक्क भएको बुझ्न सकिन्छ ।

पछिल्लो पटक जेएनयु पुग्दा नै जेएनयुले आघात बेहोर्न थालेको महसूस भएको थियो । साबिक अवस्थामा हरेक साँझ जेएनयुका प्राय सबै ढाबा चलायमान देखिन्थे । समुह समुहमा बसेका विद्यार्थीहरु राजनीतिदेखि सँस्कृतिसम्म, किताबदेखि सिनेमासम्म, धर्मदेखि प्रविधिसम्मका अनेक विमर्श गरेर चिया पिएको दृष्य यसै मनोरम देखिन्थ्यो । त्यसरी गफिएका बेला विभिन्न अध्ययन समुहका वा राजनीतिक सँगठनका विद्यार्थीहरु त्यही बेलुका आयोजना गरिने प्रवचन कार्यक्रमका सेता पर्चा बोकेर आइपुग्थे । तिनै विद्यार्थीको निम्तोमा मैले बेलुका खाना खाइसकेपछि मेशमा बसेर शशि थरुरदेखि अरुन्धती रोयसम्म, आनन्द तेलतुम्बडेदेखि आशिष नन्दीसम्मलाई प्रत्यक्ष सुन्ने मौका पाएको थिएँ । तर, पछिल्लो पटक म पुग्दा जेएनयुको हरियो फाँटमा मोदी–सत्ताको घुर्मैलो छाया परिसकेको थियो । त्यस्ता कार्यक्रम आयोजना गर्न विद्यार्थीलाई हतोत्साहित तुल्याईएको थियो ।

म अन्तिम पटक त्यहाँ जाँदा विद्यार्थीले भित्तामा टाँसेका पुराना पोष्टर खुइलिन थालेका थिए । गजानन माधव मुक्तिबोधको कविता खुईलिएको थियो, बि.आर अम्बेडकरको भनाई मेटिन थालेको थियो । नयाँ पोष्टर लगाउने ऊर्जा र जाँगर पनि विस्तारै कम भएछ कि जस्तो भान परेको थियो । केही महिनाअघि मात्र जेएनयुको सौन्दर्य प्रष्फुटित गर्ने ति सबै चित्रहरु निकाल्न आदेश भएको खबर पढेँ । म विश्वविद्यालयमा पुगेको पहिलो त्यही भित्तोमा पढेको एक पंक्ति वाक्य मेरो मस्तिष्कमा छापिएकै छ – ‘ईफ पोलिटिक्स डिसाईड्स युर फ्युचर, डिसाईड व्हाट युर पोलिटिक्स सुड बि !’ अर्थात, राजनीतिले तिम्रो भविष्य निर्धारण गर्छ भने, तिम्रो राजनीति के हुने, निधो गर । भित्तो चिल्याउने निर्णय विद्यार्थीको राजनीतिकरण गर्ने प्रक्रिया अवरुद्ध गर्ने प्रयत्न हो ।

जेएनयुका रंगीन पर्खाल र त्यहाँको जीवन्त वैचारिक घर्षणबाट प्रेरित भएर मैले मेरो राजनीति निर्धारण गरेको हुँ । म लोकतन्त्र र समताको पक्षमा छु । चाहे विकास र समृद्धिका नाममा होस वा राष्ट्रवादका नाममा, लोकतन्त्र र समताको खिलाफमा गरिने राजनीतिको म विरोध गर्छु । चाहे भारतमा होस् वा चीनमा, अमेरिकामा होस् वा रुषमा, लोकतन्त्रद्वेषी शासनको आलोचना गर्छु । यस्तो पक्षधरतामा म एक्लो छैन, यस्तो महसूस गर्न पनि म जेएनयुका ति दिन सम्झिरहन्छु ।

भारतलाई फासिवादबाट जोगाउने अभियानमा जुटेका सबै युवा जेएनयुलाई सम्मान गर्छन्, त्यसले कायम राखेको प्रतिरोधी चेतनाबाट प्रेरित हुन्छन् । नेपालमा समेत फासिवादका संकेत देखिन थालेका छन् । नेपाल साप्ताहिकले आफ्नो सम्पादकीयमा प्रयोग गरेको ‘नियन्त्रित गणतन्त्र’ आँफैमा त्यही संकेतको नरम अभिव्यक्ति हो । प्राध्यापक चैतन्य मिश्रहरुले ओली–सत्ताका आलोचकलाई शब्दको फुर्मस गरेको वा ज्यादा नकारात्मक भएको आरोप लगाएपनि, नेपाललाई फासिवादमा जाकिन नदिन सचेत प्रयत्न थाल्ने बेला भइसकेको छ । जेएनयुमा भएको भाजपा–आक्रमणलाई डटेर सामना गरिरहेका विद्यार्थीबाट प्रतिरोधको प्रेरणा लिनु श्रेयस्कर हुन्छ ।

Read More